“Ik betreur dat het voor zoveel begaafde kinderen eerst tot een schoolmoeheid of trauma moet komen voordat onderwijs thuis als een optie beschouwd wordt.”
Tanaïs Verbist, Atelier ROGGBIV
Bovenstaande quote is afkomstig uit het inspirerende artikel “Afstemmen in hoogbegaafd huisonderwijs“ van Tanaïs Verbist (Atelier ROGGBIV) van begin 2023. Tanaïs hield daarin een vurig pleidooi waarmee ze het onbegrip en de misvattingen rond huisonderwijs wilde doorbreken.
Binnen onze facebookgroepen merken we nog regelmatig dat er ouders zijn die zich de vraag stellen of ze voor hun uitzonderlijk hoogbegaafde kind niet beter zouden overstappen op huisonderwijs. Niet elke ouder die het overweegt, zet daarna ook effectief de stap. Naast vooroordelen steken ook praktische bezwaren de kop op. En de stap … blijkt vaak nog altijd groot te zijn.
Huisonderwijs betekent namelijk niet alleen een breuk met de traditionele idee dat ‘goed onderwijs enkel door leerkrachten gegeven kan worden’, het is in de ogen van twijfelende ouders ook niet ‘eenvoudig’ of ‘goedkoop’. Ouders die beiden economisch actief zijn, moeten nl. de beslissing maken om al dan niet betaald werk (eventueel deeltijds) op te geven of concessies te doen op vlak van carrière. Voor alleenstaande ouders lijkt die keuze zelfs bijna onmogelijk. Door de keuze voor huisonderwijs komt élke uitgave op vlak van onderwijs op conto van het huisbudget te staan. Bovendien kan het écht volgen van de verwerkingssnelheid en interesse van een uitzonderlijk hoogbegaafd kind in huisonderwijs betekenen dat je véél meer onderwijsmateriaal gaat verbruiken of gespecialiseerd materiaal zal moeten aankopen, vaak zelfs vanuit het buitenland, of dat je je misschien blauw betaalt aan online cursussen of platforms.
En niet alleen op financieel gebied zijn er begrijpelijke kopzorgen. Ook op vlak van verantwoordelijkheid kan de beslissing om over te stappen op huisonderwijs voor slapeloze nachten zorgen. Want zo maar even de onderwijs-carrière van je kind in handen nemen, en daarmee de basis voor z’n hele verdere leven … het is geen beslissing die je licht neemt. Zeker niet als je een uitzonderlijk hoogbegaafd kind hebt dat zeer specifieke asynchrone leernoden heeft of in vele gevallen ook razendsnel vooruit schiet in 1 of meerdere vakken. Om dan nog niet te spreken over de psychische problemen die je er soms als extra cadeau bovenop krijgt wanneer dit kind al jarenlang op school onderpresteerde, zware mentale problemen kreeg als gevolg van niet-passend onderwijs of een trauma ontwikkelde als gevolg van jarenlang onbegrip of niet gezien worden op school. Op zo’n moment word je niet énkel huisonderwijzer, maar krijg je er nog enkele zware ‘jobs’ bovenop: als therapeut, psycholoog, coach en soms zelfs als boksbal voor het opvangen van tal van frustraties en woedebuien.
En hier komen we uiteraard opnieuw bij de opmerking van Tanaïs die zich afvraagt waarom het eerst tot problemen moet komen, vooraleer ouders de stap naar huisonderwijs zetten. Waarom is de stap naar huisonderwijs zo lastig?
De stap naar huisonderwijs
Niettegenstaande inspanningen van overheden de laatste jaren via maatregelen voor cognitief sterk presterende kinderen en van scholen die zich als ‘voorbeeldscholen‘ inzetten om uitdaging te bieden aan (hoog)begaafde leerlingen, zien we dat in realiteit ook vandaag nog altijd een bepaalde groep UHB kinderen uit de school-boot valt. Deze groep is divers en niet onder één noemer terug te brengen. Het zijn bij lange niet enkel die kinderen die zich na een zoveelste versnelling nog ‘vervelen’ op school of die voor vakken als wiskunde, wetenschappen of talen al vele jaren verder zitten dan hun leeftijdsgenoten. Vaak zijn het ook UHB kinderen die eerder creatief zijn ingesteld, die geen interesse tonen in schoolse vakken, die maar een beperkt aantal interesses of levensdoelen hebben (computernerds in spe zijn daar een typisch voorbeeld van) of kinderen die het opgaven om zich nog boven het maaiveld te wagen. Ook UHB kinderen die geen bijzondere prestaties neerzetten op schools niveau of zelfs een beetje achter de klasgroep aan hinkelen en hierdoor op geen enkele manier in aanmerking komen voor uitdagende projecten of trajecten, vallen onder diezelfde noemer.
Maar zelfs voor ouders van deze kinderen, die duidelijk niet aan hun trekken komen in het reguliere onderwijs, is het verre van eenvoudig te beslissen om je kind niet langer naar school te sturen en zelf z’n opleiding in handen te nemen. De overheid doet alvast niets om die stap te vergemakkelijken. Integendeel, huisonderwijs wordt door zowat élke politieke partij en élk kabinet van Onderwijs tot nu toe net ontraden of als optie gebagatelliseerd. Er wordt tijdens de vergaderingen van het Vlaams parlement al wel eens smalend gepraat over huisonderwijzers en in politieke discussies geopperd dat er harder gecontroleerd moet worden op huisonderwijs, vanwege de voor Vlaams politici blijkbaar zo vanzelfsprekende risico’s op ‘slecht onderwijs’ en ‘radicalisering’ van kinderen die thuis onderwezen worden. Zelfs het feit dat het onze ‘allerslimsten’ zijn die vaak in huisonderwijs terechtkomen, is tot nu toe nooit een puntje op de Vlaamse politieke agenda waard geweest. Ouders van UHB kinderen in huisonderwijs kunnen daardoor op geen enkele ondersteuning rekenen.
Dit dan weer in groot contrast met de uitlatingen én de bijhorende tweet uit 2020 van kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens, die niet alleen met een duidelijk bezwaard hart in 2019 de verhalen van onze UHB kinderen aanhoorde, maar ook liet weten in haar jaarlijkse rapport (d.d. november 2019) dat “UHB kinderen dringende ondersteuning nodig hebben”.
Sinds deze zeer terechte tweet, vonden er op vlak van onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen wel degelijk enkele belangrijke wijzigingen plaats: de opstart van de ‘ankerscholen‘, nieuwe schoolse maatregelen, wegwerken van wettelijke beperkingen om te versnellen, enzovoort … Op het vlak van huisonderwijs voor UHB kinderen veranderde er ondertussen echter … niets.
Nochtans biedt huisonderwijs voor UHB kinderen tal van voordelen. Voordelen die de dagelijkse realiteit van het schoolse systeem ver overstijgen.
Afstemmen op de leerbehoefte
“Als je voorbij de praktische organisatie en aanvankelijke onzekerheid kan kijken, is het inspirerend wat werkelijk afstemmen op de leerbehoefte kan betekenen voor de totale ontplooiing van het individu.”
Tanaïs Verbist, Atelier ROGGBIV
Afstemmen op de leerbehoefte is in se een basisbehoefte voor élk kind. In het geval van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen is het nog relevanter en vooral: effectiever. Voor deze kinderen liggen de leerbehoeftes en de “ontplooiing van hun volledige persoonlijkheid en talenten” namelijk op een héél ander niveau dan wat op scholen (meestal) wordt aangeboden.
Het algemeen gangbare maatschappelijke idee is dat ‘leren’ op school wordt bevorderd. In realiteit zien we dat specifiek voor UHB kinderen ‘leren’ vaak ook wordt beperkt: door leerdoelen, jaarplanningen, beperkte financiën, overvolle klaslokalen met zeer ver uit elkaar liggende individuele noden en beperkte kennis van scholen en leerkrachten op vlak van uitzonderlijke hoogbegaafdheid. Hoewel leerkrachten ongetwijfeld hun best doen om de individuele noden van de uitzonderlijk hoogbegaafden zo veel mogelijk te erkennen en te laten ontwikkelen, zijn hun mogelijkheden en hun tijd daarvoor begrijpelijkerwijze begrensd.
In huisonderwijs daarentegen kan eindeloos, in (extreme) diepte én volgens eigen tempo ingegaan worden op de persoonlijke leernoden, leerhonger of natuurlijke leergierigheid van het UHB kind in kwestie. Er kan naar hartenlust en ongebreideld verdiept, verrijkt of uitgebreid worden. Cognitieve of andere uitdaging kan ingepland worden in het curriculum of als vanzelfsprekendheid in het dagdagelijkse leren ingebouwd worden. Deze manier van werken volgt niet alleen de interesses en talenten van het kind, maar evenzeer z’n asynchrone ontwikkeling en cognitieve noden.
Op welke manier huisonderwijs best plaats vindt, is uiteraard afhankelijk van het kind en de ouder zelf. Zo kan er gekozen worden voor een klassieke manier van onderwijzen of leren, voor een zeer individueel aangepast leerprogramma, maar evenzeer voor een complete breuk met de klassieke onderwijs-stijl door te gaan voor bijvoorbeeld “unschooling”, “self directed learning” of “interest-based learning”. Deze laatste zijn geen passieve of ‘luie’ methodes, zoals wel eens wordt aangenomen, waarbij de ouder achterover leunt en alles overlaat aan het kind. Ook wanneer een ouder ervoor kiest om te ‘ontscholen’ of z’n kind via een methode als ‘self directed learning’ op te leiden, kiest hij voor een zeer actieve en bewuste rol in het leven van het kind. De ouder moet volledig aanwezig zijn om het kind te voorzien van wat het nodig heeft om z’n interesses en doelen na te streven. ‘Ontscholen’ is dus niet louter een educatieve keuze, maar een actief besef van en respect voor de natuurlijke nieuwsgierigheid en liefde voor leren van een kind.
Intrinsieke motivatie en zelfsturing
“Huisonderwijs zorgt ervoor dat het kind opnieuw kan verbinden met de eigen gevoelens en opnieuw kan communiceren vanuit behoeften. Intrinsieke motivatie via afstemming op de eigen interesses vormt het fundament van natuurlijk leren. Waar een vlam opnieuw aanwakkert, laat het leerproces zich organisch ontvouwen.”
Tanaïs Verbist, Atelier ROGGBIV
Huisonderwijs levert niet alleen op cognitief vlak tal van voordelen voor het UHB kind. Ook de relatie tussen kind en ouder wordt geherdefinieerd, evenals de verbinding tussen het kind en zichzelf. Via huisonderwijs leert een kind (opnieuw) in verbinding te komen met z’n eigen ziel, z’n eigen gevoelens, z’n eigen noden op alle niveaus. Dit op voorwaarde dat het huisonderwijs niet louter als onderwijsvorm wordt beschouwd (en dus als een soort ‘school-aan-huis’ enkel tijdens de schooluren), maar wél als een compleet plaatje: een andere manier van leven, een alternatieve leer- én levensstijl.
Om daartoe te komen, is het nodig dat een breuk met het bestaande onderwijssysteem en met bestaande verwachtingen wordt gemaakt. Dat dit geen makkelijke stap is of misschien zelfs niet iedereen gegeven is, lijkt logisch. Het vraagt moed, volharding en vaak ook het kweken van een olifantshuid om de kritiek van anderen op deze niet vanzelfsprekende keuze van zich af te laten glijden. De maatschappij van vandaag is gestoeld op systemen, instellingen en wetgevingen die er voor zorgen dat kinderen ver weg van eigen haard en binnen zo veel mogelijke vaste en gecontroleerde structuren tot leren komen. Dat kinderen buiten deze structuren misschien makkelijker en zelfs méér tot leren komen, is nog verre van aanvaard.
Ook eigen verwachtingen als huisonderwijzer moeten soms herbekeken en herleid worden. Als ouder doorliepen we vaak dezelfde maatschappelijke conditionering en namen we standpunten en verwachtingen over via onze eigen ouders of opvoeding. In de meeste gevallen maakten we zelf deel uit van het klassieke schoolsysteem, al dan niet met positieve of negatieve ervaringen, en ontwikkelden we onze eigen ziel binnen duidelijke, door school-instituten afgebakende paden. Uit dit kader breken, is dan ook geen vanzelfsprekendheid, hoe goed we ook de noodzaak ervan soms doorzien.
“Mits voldoende ruimte komt in een stimulerende omgeving zelfsturing op gang.”
Tanaïs Verbist, Atelier ROGGBIV
Idealiter is huisonderwijs dus niet louter een onderwijsvorm, maar een levensstijl. Een levensstijl die vaak moeite en veel tijd vraagt om vorm te krijgen, maar die bijdraagt aan het welzijn van kind(eren) én hun ouder(s). Wanneer deze nieuwe levensstijl een soort van natuurlijke routine wordt, ontdekt het kind al gauw dat ook leren een natuurlijk gegeven is. Leren is niet iets dat op vaste momenten gebeurt, of enkel met behulp van een schoolboek of een afgebakende methode. Natuurlijk leren kan op élk moment van de dag gebeuren en op élke plek, binnenshuis maar evenzeer buitenshuis. De vrijheid van leren zorgt er voor dat kinderen nieuwe zaken en interesses ontdekken tijdens een wandeling, een uitstap naar een museum of stad, in de natuur of op reis en zélfs in gesprekken of relaties met anderen. Een stimulerende omgeving is veel méér dan enkel het beschikbaar stellen van een stoel en een bureautje.
Onbeperkt leren in de 21ste eeuw
Anno 2023 is leren – zelfs het extreem versneld of diepgaand leren van een UHB kind – nooit makkelijker geweest. De mogelijkheden van het internet zijn eindeloos: niet alleen is alle mogelijke informatie online voor het grijpen, ook sociale contacten kunnen makkelijk de huiskamer worden binnengebracht.
Internet geeft een extreem grote vrijheid in het bieden van de juiste uitdaging voor UHB kinderen. Digitale uitdaging kan wonderen doen voor deze snelle denkers. Geen enkele vraag blijft nog onbeantwoord, geen enkele topic onbekend, geen enkele vaardigheid niet aan te leren. Websites en platforms zijn de afgelopen 10 jaar als paddenstoelen uit de grond geschoten. Voor elke wijsneus is er een passende methode, een passende cursus of platform beschikbaar. Kennis ligt binnen handbereik.
Internet is bovendien niet alleen beschikbaar om ongebreideld en naar behoefte te verdiepen, te verrijken of te versnellen, binnen of buiten het standaard onderwijsgegeven, maar is tegelijkertijd de open poort naar een toekomst vol informatie en te vergaren kennis. In de Verenigde Staten waar ‘homeschooling’ al veel langer ingeburgerd is, zijn methodes en leerinhouden zo maar online voor het grijpen via allerlei ‘websites for homeschoolers‘. In het Nederlands is het aanbod beperkter. Maar élk huisonderwijskind dat zich de Engelse taal eigen maakt, kan eindeloos meesurfen op het wereld-brede web en eindeloos (bij)leren.
En wat met sociale contacten?
Dit is de vraag die waarschijnlijk het allermeeste wordt gesteld, wanneer er over huisonderwijs wordt gesproken. Het is vaak ook hét struikelblok bij uitstek om de stap naar huisonderwijs te ondergraven of te verhinderen. Thuis leren zou de facto een beperking van sociale contacten inhouden en ouders die nog onbekend zijn met huisonderwijs, zijn beangstigd om hun kinderen de eenzaamheid in te drijven en hen te depriveren van het juiste sociale contact.
Nochtans hoeft het zo niet te zijn. De keuze om uit het schoolse systeem te stappen, heeft niet de facto als gevolg dat een kind geen (nieuwe) vrienden meer maakt of niet in contact komt met gelijkgestemden. Integendeel gaan er net poorten open om effectiever met sociaal contact om te gaan en op zoek te gaan naar lotgenoten, gelijkgestemden, mensen op dezelfde golflengte, met eenzelfde interesse, hobby of ‘rare kronkel’, naar ‘peers’ of zelfs ‘soulmates’.
Het is spijtig dat ‘sociaal contact voor kinderen’ in het algemeen meestal louter als ‘klasgenootjes’ wordt gezien, eventueel uitgebreid met wat vriendjes van de sportclub of de jeugdvereniging. In alle 3 de gevallen spreken we dan meestal over leeftijdsgenoten. Gelijkgestemden of ‘peers’ voor UHB kinderen en jongeren overstijgen echter alle leeftijdsniveaus. Denken we maar aan de vriendschap die zich ontwikkelt tussen het UHB kind en een schaker-op-leeftijd in de schaakclub. Of aan het UHB kind dat aan de zijlijn van het sportveld wekelijks staat te keuvelen met een begeleider die toevallig dezelfde interesses blijkt te hebben. Of de jonge UHB’er die enkel tussen (jong-)volwassenen over zijn passie voor programmeren en netwerken kan praten. Een UHB kind beperken tot de leeftijd die het fysiek heeft, belet het om zich ten volle te ontwikkelen.
UHB kinderen hebben net als andere kinderen ‘peers’ nodig om zich te spiegelen, hun grenzen te verkennen, hun geest en zelfbeeld te ontwikkelen en hun hersenen te rekken tot ongekende wijdtes. Die ‘peers’ zijn niet makkelijk te vinden, zelfs niet op scholen, en dus kan deze groep alleen maar uitgebreid worden tot mensen met eenzelfde passie, hobby, talent of denkwijze. Op ‘peers’ voor uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen of tieners staat geen leeftijd en geen andere beperking.
“De zoektocht naar gelijkgestemden is hoe dan ook een uitdaging, maar toch zijn er in huisonderwijs voldoende sociale interacties mogelijk met diverse leeftijdsgroepen in het gewone dagelijks leven, door uitstappen of ontmoetingen. Dat de focus niet op leeftijdsgenoten ligt, faciliteert juist de zoektocht.”
Tanaïs Verbist, Atelier ROGGBIV
Huisonderwijs geeft kinderen veel meer tijd en ruimte om op zoek te gaan naar deze ‘peers’. Binnen of buiten de schooluren. Vermits huiswerk ’s avonds of in het weekend – ingeburgerd in zowat bijna elke school – zo goed als onbestaande is in huisonderwijs, beschikt een huisonderwijs kind over véél meer vrije tijd die ingevuld kan worden met activiteiten binnen z’n interessegebied. Een cursus astrologie in de plaatselijke volkssterrenwacht? Lid worden van de schaakclub en meedoen aan wekelijkse schaaktoernooien? Leren programmeren of viool spelen? Vrijwilliger worden bij het dierenasiel in de buurt? Het kan allemaal. De wereld ligt open en gelijkgestemden zijn overal te vinden.
Gebrek aan sociaal contact? Niet als het aan jezelf ligt.
Getriggerd? Wat nu?
“Het is ook echt een voorrecht om je eigen kind tot ontplooiing te kunnen begeleiden. Tegelijkertijd kan het op tempo en niveau onderwijzen van een complex denkend, intens voelend kind af en toe enorm pittig zijn.”
Tanaïs Verbist, Atelier ROGGBIV
Ben je getriggerd door dit artikel? Denk je na over een eventuele overstap? Of sta je voor een aantal belangrijke keuzes op vlak van onderwijs voor je UHB kind?
Neem een kijkje in onze sectie “huisonderwijs” voor meer praktische informatie of leer lotgenoten kennen in onze facebook groepen:
- “Ouders van UHB kinderen Vlaanderen” – algemene groep voor ouders van UHB in Vlaams onderwijs
- “UHB Peer support huisonderwijzers” – specifieke groep voor UHB huisonderwijzers of ouders die nadenken over huisonderwijs
Blijf niet zitten met je vragen, je twijfels of je onzekerheden. Praat er over.