Jongeren – Uitzonderlijk Hoogbegaafd Vlaanderen

“By adolescence, what began as an inkling of a gifted identity was becoming a firm belief. As they slowly accepted their giftedness, these adolescents began to develop the elements of a personal vision, and one that included a vague sense of destiny.”
Jerald Grobman

Binnen de literatuur over uitzonderlijk hoogbegaafden, valt het gebrek aan informatie over UHB jongeren op. En hoewel we ervan mogen uitgaan dat de kenmerken van UHB kinderen ook op UHB tieners kunnen toegepast worden, is het toch belangrijk aparte aandacht aan deze groep te schenken.

De ervaringen van een UHB tiener tijdens zijn kindertijd en jeugd hebben enorm veel impact op zijn zelfbeeld, op z’n zelfvertrouwen, en zelfs op alle vlakken van zijn ‘zijn’: emotioneel, sociaal, intellectueel en fysiek. Wanneer je dus op zoek bent naar info over je UHB tiener, neem dan ook even tijd om ook de kenmerken van UHB kinderen door te nemen. UHB tieners die al vroeg herkend werden als UHB en die zich tijdens hun jeugd en schoolcarrière ondersteund en passend begeleid voelden, zullen zich anders ontwikkelen dan zij die dit niet mochten ervaren.

Het oplijsten van kenmerken, is nooit zonder risico. Net zoals peuters en kinderen, zijn tieners niet “louter uitzonderlijk hoogbegaafd”, maar spelen tal van andere kenmerken en invloeden mee in hun ontwikkeling. Zo is er altijd een significant verschil in genen, in opvoeding, in schoolcarrière, in karakter, … en deze verschillen hebben een grote invloed op hun ontwikkeling. De lijstjes hieronder zijn dan ook enkel bedoeld als algemene duiding van UHB kenmerken.

Intellectueel

“Je denkt te veel na” of “Je denkt veel te ver door” zijn uitspraken die UHB jongeren regelmatig te horen krijgen. Hun natuurlijke manier van denken staat zo ver af van de denkwijze van hun leeftijdsgenoten, dat ze door anderen als “te” wordt ervaren. Voor de UHB tiener is doordenken en alle mogelijke aspecten van één gegeven bekijken, iets wat hem zeer natuurlijk overkomt. Een UHB tiener begrijpt dan ook niet waarom iemand hem ‘verwijt’ te veel te denken en raakt hier soms door verward.
UHB tieners kunnen eindeloos discussiëren. Over letterlijk àlles. Twee of meerdere UHB tieners in een gezin, kunnen dan ook bron van dagelijkse intellectuele conflicten, eindeloze disputen en onophoudelijke gevechten-met-woorden zijn. Dit maakt deel uit van hun zijn en hun ontwikkeling. Ze experimenteren met ideeën, met grenzen van gedachten, met uitwisselen, bekritiseren en het vinden van argumenten. Voor hen is discussiëren geen negatieve ervaring maar net iets waar ze heel erg van kunnen genieten.
Een UHB tiener kan zichzelf gemakkelijk verliezen in een onderwerp dat hem interesseert of nauw aan het hart ligt. Hij kan uren op zoek gaan naar antwoorden op zijn eigen vragen of zich eindeloos bezighouden met bijvoorbeeld een hobby of een specifiek onderwerp. Hij lijkt dan verzonken in z’n eigen wereld en is daar maar moeilijk uit weg te halen. UHB tieners die zich verliezen in gaming zijn geen onbekend gegeven, maar eveneens kan dit gebeuren in een domein als schaken, geschiedenis, wetenschappen, programmeren enzovoort.
Een UHB jongere die geen passende uitdaging krijgt, haakt heel vaak af. Dit kan vaak grote gevolgen hebben op schools vlak, maar ook op persoonlijk vlak. Wanneer hij echter (sinds jonge leeftijd) de juiste begeleiding en leerstof aangeboden krijgt, welke hij zich op z’n natuurlijke tempo kan eigen maken, scheert deze jongere net hele hoge toppen.
UHB tieners hebben een totaal andere manier van denken. Niet alleen verwerken ze informatie veel sneller, ze denken ook abstract en divergent. Dit betekent dat ze ‘out of the box’ denken, vlot en ver vooruit denken, snel verbanden leggen, strategisch denken en makkelijk alternatieven of creatieve oplossingen bedenken. Ze zien mogelijkheden – maar ook eventuele toekomstige hiaten of problemen – lang voor anderen zich daar bewust van worden.
Ze halen vaak makkelijk goeie punten op school, zonder al te veel inspanning. Of net integendeel: ze lijken niet geboeid, weigeren mee te werken op school en behalen meer dan gemiddeld onvoldoendes. Soms passen ze zich zo aan dat ze steeds met een minimum aan inspanning nét slagen op toetsen en examens en dit gedurende vele jaren.
Faalangst manifesteert zich bij de UHB tiener vaak heel specifiek op tienerleeftijd of bij de start van de middelbare school (hoewel het ook lang daarvoor al zichtbaar kan zijn). Soms kan dit pas naar voor komen bij de start van hogere studies.
UHB tieners maken meer gebruik van hun capaciteit om leerstof te ‘begrijpen’ of te ‘doorgronden’ in plaats van deze in hun geheugen op te slaan. Ze vertrouwen op hun kunnen om leerstof te reproduceren vanuit hun breed begrip over hoe deze leerstof in elkaar zit, zonder deze ‘van buiten te leren’. Dit heeft tot gevolg dat zij zonder al te veel studeren toch goede resultaten kunnen halen. Toch kan dit op latere leeftijd problemen veroorzaken, wanneer de tiener merkt dat “begrijpen” niet langer voldoende is en hij nooit geleerd heeft hoe z’n geheugen efficiënt te gebruiken.
UHB jongeren haten herhaling. Ze haken hier makkelijk op af, vaak zelfs zo erg dat ze alle verdere inzet weigeren. Dit is inherent aan hun brein. Door hun complexe geest zijn uitzonderlijk hoogbegaafden van nature uit niet in staat zich te concentreren of zich in te zetten voor taken die cognitief niet uitdagend genoeg zijn.
Sommige UHB tieners kunnen uitstelgedrag vertonen. Ze zijn dan zeer geavanceerd in het verzinnen van excuses voor het uitstellen van een bepaalde opdracht (op schools, maar ook op persoonlijk vlak). Hiermee overtuigen ze vlot de anderen, maar ook zichzelf. Geconfronteerd met deadlines, schiet de UHB tiener meestal pas net op het einde in gang. Sommige uitzonderlijk hoogbegaafden lijken heel erg goed te kunnen functioneren met dit systeem: door hun grote verwerkingsvermogen en -snelheid slagen ze vlot in het behalen van de deadline.
Ze hebben vaak een enorm grote leerhonger, maar het is niet uitzonderlijk dat deze leerhonger zich louter beperkt tot hun eigen interesse(gebied). Wanneer hun interesses enkel over niet-schoolse zaken gaan (zoals gaming, programmeren, schaken, …), worden ze op school vaak gezien als niet gemotiveerd of niet geïnteresseerd.
Wanneer deze jongeren niet passend begeleid worden of voor lange periode worden blootgesteld aan cognitieve deprivatie, is een verlies van motivatie een logisch gevolg. Ze haken af, verliezen hun zelfvertrouwen, ontwikkelen psychologische problemen, vallen uit het schoolsysteem, … Hierdoor zijn er tieners die naar huisonderwijs overgaan of – in het slechtste geval – hun onderwijscarrière eindigen zonder diploma.
Ze stellen zich vaak grote existentiële vragen (over het nut van hun persoonlijke leven, over hun rol in de maatschappij of over het nut van het leven in het algemeen) en kunnen makkelijker ten prooi vallen aan existentiële depressies.

Emotioneel

UHB tieners ervaren zichzelf niet altijd als ‘slim’ of ‘hoogbegaafd’. Ze begrijpen vaak niet waarom ze dit label dragen. Ze voelen zichzelf integendeel net dommer dan anderen en zien bij zichzelf enkel tekortkomingen op alle vlakken.
Vaak voelen ze de verwachtingen, die verbonden zijn aan hun label, heel zwaar op hun schouders wegen. Ze verbinden hun hoogbegaafdheid aan perfectie en beseffen tot hun grote frustratie dat ze aan deze verwachtingen niet kunnen voldoen.
UHB jongeren zijn vaak heel erg perfectionistisch naar zichzelf toe. Toch worden ze soms net als tegenovergesteld ervaren door hun omgeving, nl. als zijnde ongemotiveerd, chaotisch, rommelig, te veel op de achtergrond of als weinig veeleisend naar zichzelf.
Ze hebben een speciaal gevoel voor humor, dat door leeftijdsgenoten of hun omgeving niet altijd begrepen wordt.
Ze ervaren soms problemen door hun prikkelgevoeligheden, wanneer deze niet erkend of begrepen worden. Hierdoor ontwikkelen ze bijvoorbeeld probleemgedrag, zijn ze soms extreem beweeglijk, reageren ze vaak overdreven gevoelig of zelfs agressief, of trekken ze zich heel erg terug in zichzelf of hun eigen wereldje. Prikkelgevoeligheden in combinatie met puberteit zijn voor sommige UHB tieners moeilijk om dragen. Ze hebben daarom extra begeleiding en vooral erkenning nodig.
Ze worden dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van hun eigen asynchrone ontwikkeling. Vaak ervaren (vooral jonge tieners) grote verschillen tussen hun emotionele, intellectuele en fysieke capaciteiten. Ze raken hierdoor gefrustreerd, begrijpen zichzelf niet, voelen vlijmscherp de verwachtingen of het tekort aan begrip door hun omgeving en raken hierdoor verward. Sommige UHB tieners zijn al volwassen op intellectueel, sociaal en/of emotioneel vlak, terwijl ze op motorisch of andere vlakken nog eerder als kind worden ervaren.

Fysiek

Slaapproblemen bij UHB tieners zijn niet ongewoon. Ze ervaren moeilijkheden met inslapen of doorslapen en kunnen na bedtijd eindeloos blijven piekeren omdat ze blijven denken of moeite hebben om te ontspannen.
Door hun asynchrone ontwikkeling, verloopt ook hun puberteit anders. De meeste UHB jongeren “puberen” intellectueel veel vroeger dan op fysiek vlak. Door hun vroege verstandelijke ontwikkeling, lopen ze vaak al rond hun 9de jaar door hun eerste puberale fase: ze tasten hun intellectuele en sociale grenzen af en gaan op zoek naar zelfstandigheid en hun identiteit. Hun lichamelijke puberteit komt dan weer op tienerleeftijd. En hoewel er hier maar weinig literatuur over te vinden is, lijkt de UHB tiener ook op lichamelijk vlak soms veel sneller of vroeger te ontwikkelen dan leeftijdsgenoten.

Sociaal

UHB tieners ondervinden soms problemen met sociaal contact, wanneer ze tussen enkel leeftijdsgenoten zijn: ze voelen zich niet passen in de groep, hebben andere verwachtingen over vriendschappen, vinden geen aansluiting omdat ze met andere (emotionele) zaken bezig zijn, andere hobby’s of interesses hebben. Vaak vinden ze eerder aansluiting bij oudere jongeren of bij peers (andere UHB tieners of jongeren met dezelfde interesses).
UHB jongeren worden soms ervaren als ‘einzelgänger’. Zij leren vaak al jong dat werken in groep hen op intellectueel of sociaal vlak weinig of niets bijbrengt en trekken hieruit het besluit dat ze liever alleen werken of zelfs zijn. Soms zijn negatieve ervaringen in hun jeugd, hun voortdurend gevoel van ‘anders’ te zijn of hun introverte karakter hier de oorzaak van. Deze jongeren bloeien echter wel open wanneer ze in contact komen met peers.
Voor vele UHB tieners primeert het inhoudelijke vaak boven het sociale. Ze hechten minder belang aan puur samenzijn met anderen en verkiezen vriendschappen met 1 of 2 andere tieners waar ze een klik mee voelen boven grote groepen. Ze hebben vaak last met ‘smalltalk’, maar verliezen zich graag in oeverloze en diepgaande discussies.
UHB jongeren lopen niet graag in het rijtje. Ze rebelleren van nature tegen alles wat hen omringt: onderwijs, de maatschappij, heersende opinies, verwachtingen, … Sommigen hebben moeite met hiërarchie. Ze laten zich niks door anderen vertellen, ook al is die ander leerkracht, directeur of politicus.
Sommige UHB jongeren weigeren pertinent zich aan te passen aan zaken of verwachtingen die hem onlogisch of irrationeel lijken. Hierdoor kunnen misverstanden ontstaan tussen de UHB tiener en zijn omgeving. Men kan denken dat de tiener zich niet wil aanpassen, terwijl sommige tieners dat oprecht niet kunnen, omdat de maatschappelijke verwachtingen té ver afstaan van hun eigen noden en ‘zijn’.
UHB tieners zijn vaak extreem kritisch op elk vlak: op hun omgeving, op gezinsleden, op de school of de maatschappij en – niet in de laatste plaats – op zichzelf.
Deze jongeren worden door hun omgeving soms ervaren als gecompliceerd, te serieus, zwaarwichtig, pretentieus, betweterig, …
Zij hebben het gevoel niet begrepen te worden, wat vaak in realiteit ook zo is, wanneer ze in een omgeving vertoeven die geen kennis heeft van hun uitzonderlijke begaafdheid en de kenmerken die dat met zich meebrengt.

Herkent u uw tiener in deze kenmerken?
Wil u graag ervaringen uitwisselen met andere ouders van UHB tieners?
Word dan lid van onze Facebook groep