Uitzonderlijk Hoogbegaafd Vlaanderen

Noden UHB leerlingen

Uitzonderlijk hoogbegaafde jongeren ontwikkelen niet alleen op een heel andere manier dan hun leeftijdsgenoten. Vaak hebben ze ook al een heel andere schoolcarrière achter de rug dan hun klasgenoten.

We zetten een aantal van de noden die deze jongeren hebben op een rijtje en voorzien de nodige tips om hier als leerkracht mee om te gaan:

Aandacht voor hun asynchrone ontwikkeling

Omdat uitzonderlijk hoogbegaafden tegen een andere snelheid ontwikkelen dan standaard het geval is, heeft dit een grote invloed op al hun noden. Hun ontwikkeling is asynchroon en gaat gepaard met grote sprongen die erg kunnen verschillen op cognitief, emotioneel en/of sociaal vlak. 

Asynchrone ontwikkeling is één van de meest typische kenmerken van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen.

Deze asynchrone ontwikkeling is nog altijd te zien bij UHB jongeren en heeft gevolgen op alle mogelijke vlakken.

  • Bij niet versnelde UHB jongeren zien we vaak dat ze zich ‘anders’ voelen dan hun klasgenoten. Dit kan spelen op intellectueel maar ook op sociaal en/of emotioneel vlak. Hoewel niet alle UHB jongeren op schools vlak beter presteren dan hun klasgenoten (vaak zelfs net minder), is het toch vaak heel erg duidelijk dat ze anders redeneren, denken. Ze leggen àndere verbanden, of leggen net verbanden waar hun klasgenoten dit niet doen. Ze denken makkelijker out of the box of buiten de grenzen van een bepaald lesonderwerp en zijn goed in het strategisch verwerken van lesmateriaal. Ze lijken vaak ouder dan ze zijn (sommigen noemen hen “wijs” ipv slim) en vinden vaak maar moeilijk aansluiting met klasgenoten. Een UHB jongere voelt zich makkelijk eenzaam in een klas vol leeftijdsgenoten.
     
  • Bij versnelde UHB jongeren zien we dat ze zich meer op intellectueel vlak op hun plaats voelen, maar daarom niet altijd op de andere vlakken. Ze ondervinden soms op fysiek of motorisch vlak problemen of achterstand of blijven zich op sociaal/emotioneel vlak toch nog anders voelen. Extreem versnelde kinderen die in het middelbaar terecht komen, ervaren vaak problemen met de werklast van een middelbare school of kampen met vermoeidheid wanneer ze uit school komen. Hun lichaam is maar zo oud als het is en kan dus nog niet altijd even makkelijk om met de typische veranderingen van een middelbare school. Extra aandacht of aanpassingen zijn dus zeker nodig voor dit kind. 

Voor begeleiders en leerkrachten van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen en jongeren, is dit vaak een bron van verwarring. Sommigen zijn van mening dat een kind niet zo vaak mag versnellen dat het als ‘kind’ in een middelbare school terecht komt, anderen stellen zich dan weer vragen waarom deze jongere die tussen leeftijdsgenoten zit niet presteert zoals men van iemand met deze capaciteiten verwacht.

Tips voor de leerkracht:

  • Leer asynchrone ontwikkeling (her)kennen. Deze asynchronie heeft namelijk grote gevolgen voor de aanpak en begeleiding van een UHB jongere. Op school wordt heel vaak enkel de intellectuele leeftijd van een uitzonderlijk hoogbegaafde jongere gezien, waarbij er geen of onvoldoende rekening wordt gehouden met de fysieke beperkingen van z’n kalenderleeftijd. 
     
  • Geef zeker aandacht voor asynchrone ontwikkeling bij (radicaal) versnelde kinderen die al in het middelbaar zitten. Deze kinderen zitten na een versnelling waarschijnlijk veel beter op hun plek op vlak van intellectuele uitdaging, maar worden uiteraard nog dagelijks geconfronteerd met de beperkingen van hun leeftijd. Zo kan een versneld kind dat in een 1ste of tweede middelbaar terecht komt, nog moeilijkheden hebben met de schrijfsnelheid of met het inschatten en inplannen van studeertijd. Ook op vlak van lichamelijke activiteiten zoals bij sport moet rekening gehouden worden met de fysieke beperkingen van dit kind.
     
  • Hou rekening met de frustraties van je leerling die voortkomen uit zijn asynchrone ontwikkeling. Sommige UHB jongeren kunnen bijvoorbeeld de zaken die ze prima in hun hoofd onder controle hebben, nog niet op papier zetten zoals ze willen. Anderen hebben kunnen dan weer met gemak moeilijke leerstof op middelbaar niveau doorgronden, maar ondervinden tegelijkertijd grote problemen met de grote werklast die een middelbare opleiding met zich meebrengt. Dit kan voor het kind of de jongere zeer frustrerend zijn en een weerslag hebben op zijn gedrag.
     
  • Leer er mee om te gaan. Het is een hele uitdaging om gepast met asynchrone ontwikkeling om te gaan. Het is uiterst belangrijk dat begeleiders de aanwezigheid van die verschillende leeftijden in één jongere niet uit het oog verliezen en er positief op reageren. Besef dat er geen pasklare oplossingen zijn, maar dat ook UHB jongeren begrip nodig hebben voor hun bijzondere ontwikkeling.
     
  • Laat je ego varen, wanneer het UHB kind zich op bepaalde vlakken op een hoger niveau bevindt dan jijzelf of vragen stelt die jouw kennis in vraag lijken te stellen. Het kind of de jongere is er niet op uit je persoonlijk aan te vallen, maar reageert vanuit een inherente drang naar weten, naar zaken in vraag stellen, naar het breed kijken naar alle aspecten van een bepaald gegeven. UHB jongeren die extreem kritische vragen stellen, zijn heel ‘gewoon’. Deze vragen komen vanuit hun cognitieve ontwikkeling. Deze jongeren kiezen er niet voor om op deze manier te ontwikkelen: asynchrone ontwikkeling waarbij hun cognitieve ontwikkeling in zeer onregelmatige sprongen gaat, hoort gewoon bij hun leven.

Uitdaging op maat

UHB jongeren hebben vaak al een hele andere voorgeschiedenis dan hun leeftijdsgenoten. In tegenstelling tot klasgenoten, leren ze vaak al heel jong welke hun interesses en talenten zijn en weten ze precies wat ze willen weten of leren.

Sommige UHB kinderen hebben een zeer breed interesseveld. Dit lijkt voor leerkrachten vaak interessant, maar het brengt voor de jongere ook problemen met zich mee. Door deze brede interesse, hebben ze vaak het gevoel dat ze àlles willen weten en kunnen ze zich moeilijk toeleggen op kleinere leervelden of specifieke onderwerpen. Bovendien creëren ze voor zichzelf vaak de verwachting alles te moéten weten, waardoor ze uiterst teleurgesteld kunnen raken wanneer de aangeboden leerstof hier niet aan lijkt tegemoet te komen of wanneer ze niet in staat blijken àlles te beheersen.

Andere UHB kinderen lijken dan weer een extreem nauw interesseveld te hebben. Ze zijn mijlenver voor op een bepaald domein maar weigeren elke medewerking op andere lesgebieden of kunnen de moeite niet doen er zelfs maar interesse voor te veinzen. Wanneer deze jongeren hun interesseveld zich bevindt binnen een schools vak, loopt dit meestal nog vlot, maar wanneer het kind z’n talent op een compleet ander vlak ligt dat niet op school aan bod komt, kan dit grote negatieve gevolgen hebben. Deze jongeren worden als niet coöperatief ervaren, stromen af naar een richting die eveneens niet bij hen past of komen als burn-out of zelfs als drop-out buiten het schools circuit terecht.

Het is dus uiterst belangrijk dat UHB jongeren de juiste uitdaging aangeboden worden en dat hierbij rekening gehouden wordt met hun interesseveld of talenten. Dit kan bijvoorbeeld via:

  • Radicale versnelling, ongelimiteerd en passend bij het kind.
  • Vakversnelling die schoolstructuur overschrijdend is en de cognitieve noden van het kind volgt, ongelimiteerd.
  • Aparte leertrajecten die hun talenten volgen, zonder hen te beperken door eventuele tekorten voor andere vakken.
  • Buitenschoolse trajecten of online learning.
  • …

 

Tip voor de leerkracht:

  • Lees je in over de verschillen tussen hoogbegaafdheid en uitzonderlijke hoogbegaafdheid. Ontdek hoe verschillend de ontwikkeling van deze kinderen is en welke mogelijkheden op vlak van onderwijs het best tegemoet komen aan de specifieke noden van UHB jongeren.

Erkenning van hun talenten en noden

Bij UHB jongeren is meestal al heel erg duidelijk waar hun talenten liggen. Sommigen weten zelfs al als kleuter welke vakken hen prikkelen en in welke richting ze zich willen ontwikkelen. Vaak zitten ze al zo lang op hun honger tijdens de lagere school, dat ze grote verwachtingen kweken naar hun middelbare schoolcarrière toe. Groot is dan ook hun ontgoocheling wanneer ze in een brede eerste graad terecht komen waar ze nog àltijd weinig of geen uitdaging krijgen binnen hun interessegebied. Hierdoor haken ze in een 1ste middelbaar soms al af en gaan ze minder presteren.

Een UHB kind dat op wetenschappelijk vlak grote interesses heeft, moet zich hierin kunnen ontwikkelen. En kind dat extreem taalvaardig is of op zeer jonge leeftijd al blijk geeft van uitzonderlijke computervaardigheden, moet hiermee aan de slag kunnen. Dit geldt in se voor alle kinderen, maar voor UHB kinderen en jongeren is het meer-dan-essentieel. Wanneer een UHB kind zich niet kan ontwikkelen binnen z’n talent, zal het in de meeste gevallen afhaken of zelfs psychische problemen ontwikkelen.

Tip voor de leerkracht:

  • Via vakversnelling, tutoring of online learning kan een UHB leerling zich toeleggen op het vak of het talent dat past bij z’n bijzondere ontwikkeling. Lees u in hoe deze mogelijkheden kunnen toegepast worden in de klas en ga op zoek naar manieren om dat voor dit specifieke kind mogelijk te maken. 

Mogelijkheid tot gemeenschappelijk onderwijs met andere UHB jongeren

Een UHB jongere, zelfs wanneer hij niet officieel gediagnosticeerd is, voelt haarfijn aan dat hij of zij ‘anders’ is. Wanneer deze jongeren hierin niet begeleid wordt, zal hij dit ‘anders zijn’ voornamelijk op een negatieve manier ervaren. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor z’n zelfbeeld en z’n zelfvertrouwen. Zeker wanneer bovenop dit gegeven de jongere ook nog eens doorheen z’n puberteit gaat. Jongeren hebben peers nodig om zichzelf te kunnen spiegelen op een positieve manier. Voor een optimale ontwikkeling van hun zelfbeeld, is het dus aangeraden dat een uitzonderlijk hoogbegaafde tiener in contact komt met andere UHB jongeren. 

Dit is geen makkelijke opdracht. Vermits uitzonderlijk hoogbegaafden maar 0.1% van de bevolking uitmaken, is de kans klein dat er op school meer dan 1 UHB kind rondloopt (tenzij het om een school gaat die zich eerder richt op hoogbegaafden).

Langzaam maar zeker komen er wel mogelijkheden tot buitenschoolse contacten tussen UHB jongeren, zoals tijdens UHB dagtrajecten. Zo’n dag in de week is voor een UHB jongere de ideale manier om te ontdekken dat hij “niet alleen” is op de wereld, wat hem helpt om z’n zelfbeeld te verbeteren. 

Tip voor de school:

  • Sta open voor een individueel leertraject of het gebruik van “code P” voor deze leerling. De UHB jongere heeft dit nodig om zich sociaal en emotioneel optimaal te ontwikkelen. Terwijl z’n leeftijdsgenoten zich doen via contact met hun klasgenoten, heeft een UHB jongere nood aan gelijkgestemden of peers, welke hij ontmoet in buitenschoolse trajecten.

Aandacht voor zorg en begeleiding op niveau

Ook op een middelbare school zijn aandacht en zorg voor uitzonderlijk hoogbegaafde jongeren geen overbodige luxe. Deze jongeren zijn zo wezenlijk anders dan leeftijdsgenoten, dat ze extra begeleiding kunnen gebruiken om optimaal te ontwikkelen. Hoewel op vele scholen het zorgbeleid vaak meer afgestemd is op kinderen met leerproblemen, zien we toch de positieve tendens om ook extra zorg te voorzien voor hoogbegaafde jongeren. Zeker voor jongeren die worstelen met hun anders zijn en tegen problemen aanlopen als eenzaamheid, een negatief zelfbeeld, onderpresteren, angsten of psychische problemen als gevolg van een tekort aan onderwijs op maat, kan zorg op maat een groot verschil betekenen. De combinatie puberteit en uitzonderlijke hoogbegaafdheid is bovendien vaak een uitdaging op zich: extra begeleiding tijdens deze periode is dus vaak geen overbodige luxe.

Flexibiliteit in het zoeken naar gepaste oplossingen

We kunnen niet genoeg benadrukken hoe belangrijk flexibiliteit van scholen en leerkrachten is wanneer we over uitzonderlijk hoogbegaafde jongeren spreken. 

Een UHB kind of jongere in je klas, is niet vanzelfsprekend. De kans is heel reëel dat dit je eerste of misschien wel énige UHB leerling ooit is.

Wanneer het gaat over (radicaal) versnelde kinderen die in een eerste graad terecht komen, lijkt het vrij vanzelfsprekend dat hier extra maatregelen moeten genomen worden. Maar ook voor niet versnelde UHB jongeren is het belangrijk dat aandacht wordt geschonken aan hun (individuele) aanpak.

Voor UHB jongeren zijn er ook geen kant-en-klare oplossingen. Een UHB kind of jongere is zo ‘uitzonderlijk’ dat het een oplossing op maat nodig heeft. Maatwerk is de énige passende aanpak.

Tips voor de leerkracht:

  • Ga als als leerkracht – maar ook als school – zo flexibel mogelijk om met dit gegeven. Maak uitzonderingen voor deze jongere. Probeer niet hem of haar in een standaard mal te steken: een UHB jongere past daar niet.
     
  • Sta open voor het feit dat de begeleiding een UHB jongere een avontuurlijke reis kan zijn. Zie het als een kans om een andere wereld te leren kennen, om nieuwe manieren van “leren” en “onderwijzen” te ontdekken. 
     
  • Erken dat je misschien de ondersteuning van UHB experten of de ouders nodig hebt om tot de best mogelijke oplossing voor deze bepaalde jongere te komen. Sommige ouders hebben zich zodanig ingelezen in uitzonderlijke hoogbegaafdheid dat ze halve experten zijn geworden. Ga te rade bij hun kennis en erken hun rol in het leerproces van deze bijzondere leerling. 

Conclusie

De noden van UHB jongeren op vlak van onderwijs, vereisen kennis en flexibiliteit. Toch zijn er een aantal zaken die op school al kunnen toegepast worden ten behoeve van deze leerlingen.

Lees in “Aanpak van UHB jongeren” hoe u als school of leerkracht kan investeren in de cognitieve behoeftes van deze jongeren …