“Het opvoeden van uitzonderlijk begaafde kinderen is aanleiding tot verrukking, angst en alles ertussen. Het is duur, intellectueel veeleisend en fysiek en emotioneel uitputtend.”
Renata Hamsikova
Een aantal kenmerken kunnen gelinkt worden aan uitzonderlijke hoogbegaafde kinderen. In se zijn dit de kenmerken die ook typisch zijn voor hoogbegaafde kinderen. Bij uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen zien we deze kenmerken echter in extremere mate en/of op een veel vroegere leeftijd dan bij hoogbegaafde kinderen.
Overzicht van kenmerken:
- Asynchrone ontwikkeling op cognitief, mentaal, emotioneel, motorisch en sociaal vlak
- Zeer grote intensiteit op vlak van emoties, gedrag, beleving, beweeglijkheid, …
- Inherente en vaak extreme nood aan voortdurende cognitieve stimulatie
- Buitengewone snelheid in het opnemen en verwerken van complexe informatie
- Grote behoefte aan verregaande verdieping in onderwerpen
- Op zeer jonge leeftijd al vermogen tot abstract redeneren en divergent denken
- Groot concentratievermogen en een bijzonder goed geheugen
- Ongewone prestaties op zeer jonge leeftijd
1. Asynchrone ontwikkeling op cognitief, mentaal, emotioneel, motorisch en sociaal vlak
De ontwikkeling van UHB kinderen verloopt niet standaard, maar gaat vaak gepaard met grote sprongen op cognitief, emotioneel en/of sociaal vlak. Dit heeft vaak een groot verschil tussen natuurlijke leeftijd, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling tot gevolg. Een UHB kind is op intellectueel gebied meestal veel verder ontwikkeld dan op emotioneel en motorisch gebied. Zo kan een 7-jarig UHB kind de cognitieve ontwikkeling van een 12-jarige hebben en de sociale vaardigheden vergelijkbaar met die van een 9-jarige.
Deze vaak zeer gevorderde cognitieve vaardigheden vormen samen met een verhoogde intensiteit een groter innerlijk bewustzijn, dat kwalitatief zeer ver van de norm af staat.
Hoe hoger begaafd, hoe groter de asynchroniteit kan zijn. “Profoundly gifted” kinderen bijvoorbeeld kunnen een cognitieve voorsprong hebben van 8 jaar of meer.
2. Zeer grote intensiteit op vlak van emoties, gedrag, beleving, beweeglijkheid, …
Het is via de zintuigen dat de mens toegang krijgt tot de fysieke werkelijkheid om zich heen. Bij (uitzonderlijk) hoogbegaafde kinderen verloopt deze sensorische informatieverwerking echter heel anders: zij ervaren daarom de wereld ook anders. De intensiteit waarmee zij prikkels verwerken, is veel groter dan bij de meeste andere kinderen.
Dit kan zorgen voor bijvoorbeeld heftigere emoties, maar ook voor het meer indruk maken van beelden of ervaringen dan je ‘normaal’ zou verwachten. Nuances worden door deze kinderen ook beter waargenomen en ook kleuren, geuren en aanrakingen worden intenser beleefd.
Haren kammen of wassen bij een UHB kind kan een ware hel zijn, voor kind én ouder. Ook het kind dat weigert om bepaalde kleren aan te trekken omdat de stof prikt, is geen uitzondering. Een UHB peuter die zich lichtjes ziek voelt, kan krijsen alsof de wereld vergaat. En het jonge UHB kind dat net een droevige film bekeek, kan tot vele uren daarna zitten snikken alsof het zélf alle zaken uit de film onderging.
Dit wordt “hoge prikkelgevoeligheid” of “overexcitabilities” genoemd. Overexcitabilities bestaan op emotioneel, psychomotorisch, intellectueel, zintuiglijk en verbeeldings vlak. Deze prikkelgevoeligheden kunnen maar hoeven niet allemaal bij elk UHB kind voor te komen.
Een verhoogde prikkelgevoeligheid betekent dus een intenser gevoelsleven waarin emoties en gedachten heftiger worden ervaren. UHB kinderen hebben vaak ook een hoger energieniveau, wat zich uit bijvoorbeeld in snel praten of extreem beweeglijk of impulsief zijn. Ook op vlak van verbeelding en fantasie zijn ze intenser en zo goed als alle prikkels die via de zintuigen binnenkomen, worden veel intenser beleefd.
3. Inherente en vaak extreme nood aan voortdurende cognitieve stimulatie
Doorgaans zijn de hersenen van een uitzonderlijk begaafd kind continu actief. Hun verstand valt niet ‘uit’ te zetten. Hierdoor hebben zij een bijna voortdurende behoefte aan leren, weten, dingen uit te zoeken en gaan ze steeds weer op zoek naar voor hen interessante (cognitieve en andere ) prikkels.
Wanneer niet voldaan wordt aan deze – aan hen eigen – behoefte, kunnen ze zich diep ongelukkig of onvolledig voelen en zélfs psychisch beschadigd raken. UHB kinderen die niet voldoende uitdaging krijgen op school of die dagelijks op een niveau moeten presteren dat vér onder hun eigen vaardigheden ligt, kunnen hierdoor tics, angsten of agressief gedrag ontwikkelen. Ze kunnen gaan stotteren, slaapwandelen, bedwateren, zwaar dromen of helemaal niét meer slapen. Ze kunnen gedrag vertonen dat doet denken aan ASS, ADHD of OCD, naargelang het karakter van het kind. Langdurige cognitieve deprivatie (tekort aan intellectuele uitdaging) kan lijden tot zwaar psychologische problemen, depressies of zelfs zelfmoordgedachten.
4. Buitengewone snelheid in het opnemen en verwerken van complexe informatie
Uitzonderlijk begaafde kinderen pikken overal informatie op die ze snel kunnen verwerken. Zij leggen verbanden tussen nieuwe info en opgeslagen kennis en kunnen deze vlot gebruiken en toepassen.
Deze kinderen kunnen zich nieuwe leerstof eigen maken tegen hoog tempo. Wanneer ze hun natuurlijke leertempo zouden kunnen volgen, zouden ze zelfs leerstof van 1 trimester op 2 of 3 weken kunnen verwerken. Zeker in een lagere school is het reguliere aanbod compleet niet afgestemd op het natuurlijke leertempo van een UHB kind.
5. Grote behoefte aan verregaande verdieping in onderwerpen
Hun voortdurende honger naar kennis hangt samen met een grote hoeveelheid aan – vaak complexe – vragen. Zij stellen vragen die eerder horen bij een leeftijd van dubbel zo oud.
Vaak vergaren deze kinderen in bepaalde onderwerpen of interessevelden een extreme kennis die afgebakende schoolvakken overstijgt. Een 6-jarige UHB met een uitgebreide kennis van het heelal is geen uitzondering. Een 9-jarige die al vlot Engels spreekt, schaakt, programmeert en wiskunde uit het middelbaar onder de knie heeft, is maar heel normaal …
6. Op zeer jonge leeftijd al vermogen tot abstract redeneren en divergent denken
Divergent denken is wat men vaak benoemt als ‘out of the box’ denken. Dit betekent dat zij vaak ver vooruit kunnen denken, rekening houdend met verschillende scenario’s. Ook het snel verbanden leggen, strategisch denken, het bedenken van alternatieven of creatieve en innoverende oplossingen, valt onder divergent denken.
Mogelijkheden maar ook eventuele toekomstige hiaten of problemen kunnen al gezien worden, lang voor anderen zich daar bewust van worden.
7. Groot concentratievermogen en een bijzonder goed geheugen
Deze kinderen kunnen opvallend snel gedichten, liedjes, verhalen of zelfs uitgebreide teksten onthouden. Vaak beschikken ze ook over een fotografisch geheugen.
Ze zijn makkelijk in staat gebeurtenissen van jaren geleden uitgebreid en tot in de details te beschrijven. Ze bezitten de capaciteit om zich, in vergelijking met leeftijdsgenootjes, op jonge leeftijd al vrij lang te concentreren. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten bij een 4-jarige die in staat is om een schaakpartij te spelen met een volwassene. Of een 6-jarige UHB kind dat zich dagenlang verdiept in een wetenschappelijke theorie en er niet genoeg van lijkt te krijgen.
8. Ongewone prestaties op zeer jonge leeftijd
Jonge UHB kinderen ontwikkelen vaak op zeer jonge leeftijd al een grote interesse in lezen. Het komt vaak voor dat deze kinderen zichzelf leren lezen (gedefinieerd als ‘het herkennen en begrijpen van minstens 5 woorden zonder visuele hulp’), zonder begeleiding van ouders of leerkrachten en hier al extreme vooruitgang in boeken lang voor zij naar het 1ste leerjaar gaan. UHB kleuters die op 2,5 jaar het alfabet kennen zijn geen uitzondering. Zij zijn talig vaak zeer sterk en autodidact.
Ook een vroege interesse in rekenen wordt door o.a. Deborah Ruf, auteur van ‘5 Levels of Gifted’ erkend als kenmerk van uitzonderlijk begaafde kinderen. Deze kinderen leren zichzelf rekenen met cijfers met verscheidene nullen of maken zich de tafels van vermenigvuldiging eigen, meerdere jaren voor die op school aangeboden worden.
Herkent u uw kind in deze kenmerken?
Wil u graag ervaringen uitwisselen met andere ouders van UHB kinderen?
Word dan lid van onze Facebook groep.