“Gifted adults build their lives according to their personal circumstances growing up. However, one thing to keep in mind is that if they don’t nurture these exceptional gifts early on, they may not flourish to their full potential.”
Valeria Sabater
In onze maatschappij wordt hoogbegaafdheid bij volwassenen langzaam maar zeker meer geaccepteerd. Over uitzonderlijk hoogbegaafdheid is echter algemeen nog maar weinig bekend en het is daarom voor uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen niet altijd makkelijk om zich als dusdanig te herkennen of te outen.
Een reden voor dit gebrek aan bekendheid is o.a. te vinden in het feit dat er een pak minder uitzonderlijk hoogbegaafden zijn: slechts 0.1% van de bevolking, terwijl we bij hoogbegaafden over 2 tot 3% kunnen spreken.
Er wordt van uit gegaan dat de kenmerken van uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen in het verlengde liggen van de kenmerken die bekend zijn over hoogbegaafdheid in het algemeen. Deze eigenschappen zijn bij uitzonderlijk hoogbegaafden echter nog extremer en intenser aanwezig en kunnen bovendien een nog grotere impact hebben op hun leven. Dit laatste mag men zowel positief als negatief interpreteren. De eigenschappen en capaciteiten van UHB volwassenen kunnen tot (nog) hoge(re) prestaties leiden (op alle vlakken, dus niet louter op wetenschappelijke of arbeidsprestaties) en tot diepere ervaringen (zeer diepgaande gevoelens, intenser genieten, grotere creativiteit, …). Tegelijkertijd kunnen ook de moeilijkheden die zij hierdoor ondervinden ook veel groter of intenser zijn.
Het vinden van gelijkgestemden of peers is ook voor uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen geen vanzelfsprekendheid. Zelfs binnen een groep van hoogbegaafden kunnen zij nog het gevoel hebben ‘anders’ te zijn. Gevoelens van blijvende eenzaamheid binnen een groep van hoogbegaafde vrienden of collega’s, kunnen dan ook duiden op uitzonderlijke begaafdheid, ook wanneer de prestaties van die persoon niet uitzonderlijk lijken.
Uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen worden uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen
Alle kenmerken die uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen (kunnen) ervaren, gaan door tot in de volwassenheid. Deze typische UHB aspecten creëren een aparte levenservaring voor de uitzonderlijk hoogbegaafde volwassene.
Hoogbegaafde kinderen die een opvoeding en/of opleiding kunnen genieten die past bij hun capaciteiten, eigenschappen en noden, gaan meestal makkelijker of beter om met hun uitzonderlijke begaafdheid. Het lijkt bijna vanzelfsprekend dat een uitzonderlijk hoogbegaafde die van in het begin gezien, erkend en begeleid is, daar in het latere deel van zijn leven de vruchten zal van plukken en een vooral positieve levenservaring zal hebben. Een problematische schoolcarrière of een niet passende omgeving tijdens de jeugd, kunnen leiden tot een moeilijk of zelfs destructief volwassen leven. Dit is echter geen absolute waarheid. Voorbeelden van uitzonderlijk hoogbegaafden die ondanks tegenslagen in hun jeugd, een verkeerde opleiding of buitengewone levensuitdagingen, toch een geslaagd leven uitbouwen, zijn uiteraard eveneens volop te vinden.
Sterktes versus kwetsbaarheden
Uitzonderlijke hoogbegaafdheid brengt zowel positieve aspecten (sterktes) als valkuilen (kwetsbaarheden) met zich mee. De manier waarop een uitzonderlijk hoogbegaafde de aspecten van het UHB-zijn in z’n leven integreert en passende coping mechanismes ontwikkelt om met de specifieke uitdagingen om te gaan, bepaalt de impact van uitzonderlijke hoogbegaafdheid in het volwassen leven.
Het is belangrijk om als persoon deze sterktes, maar ook de kwetsbaarheden te herkennen, waardoor ze positief ingebouwd kunnen worden in het alledaagse leven. Een uitzonderlijk hoogbegaafde die op positieve wijze weet om te gaan met zowèl z’n kracht als z’n uitdagingen, zal eerder in staat zijn om deze kenmerken constructief aan te wenden en er de vruchten van te plukken. En dat niet alleen op het niveau van job of arbeidssituatie, maar ook op vlak van sociale relaties, emoties en persoonlijke ontwikkeling.
Onder het hoofdstuk algemene informatie vindt u meer info over deze sterktes en kwetsbaarheden.
Kenmerken van uitzonderlijke hoogbegaafden
De kenmerken van hoogbegaafden en uitzonderlijk hoogbegaafden zijn dus gelijkaardig. Het is echter niet de aanwezigheid van deze kenmerken, maar wél de intensiteit waarmee ze gepaard gaan, die het verschil tussen hoogbegaafdheid en uitzonderlijke hoogbegaafdheid bepalen. Een uitzonderlijk begaafde volwassene ervaart deze eigenschappen dieper, extremer, voller, … en meer overweldigend dan een hoogbegaafde. Uiteraard is het moeilijk om deze intensiteit te bepalen. Mensen kunnen enkel over hun eigen gevoelens en ervaringen oordelen, waardoor het vergelijken met die van anderen soms extreem moeilijk is. Ook dit is een reden waarom sommige hoogbegaafden zich niet bewust zijn van hun uitzonderlijke hoogbegaafdheid. Het subjectieve karakter van emoties bemoeilijkt vaak de herkenning.
In haar boek, “The Gifted Adult: A Revolutionary Guide for Liberating Everyday Genius” geeft Mary-Elaine Jacobsen de volgende kenmerkenlijst voor hoogbegaafde volwassenen om te helpen bij de identificatie als hoogbegaafde:
- Ik heb altijd een onverzadigbare nieuwsgierigheid gehad
- Ik stel zeer hoge eisen aan mezelf en kan mijn eigen ergste criticus zijn
- Ik heb een sterke behoefte om te weten en ben een zoeker naar de ultieme waarheden
- Ik ben bekritiseerd omdat ik “te veel” van zowat alles zou zijn
- Ik heb me altijd diep gekwetst gevoeld door onrechtvaardigheid en menselijk lijden
- Ik zie veel kanten aan bijna elke kwestie en hou van een goed debat
- Ik heb veel energie en voel me vaak gedreven door mijn eigen creativiteit
- Ik word vaak gezien als de “ideeënpersoon” in een groep
- Ik hou van puzzels, doolhoven, paradoxen, complexe ideeën en woorden
- Ik voel me vaak verantwoordelijk voor problemen die eigenlijk niet bij mij horen
- Ik heb me vaak “anders” gevoeld, en soms voel ik me een minderheid van één
- Ik ben een door de wol geverfde perfectionist
- Ik heb kritiek gekregen omdat ik niet “bij één ding blijf”
- Eerlijkheid, integriteit en authenticiteit zijn erg belangrijk voor me
- Ik heb een geschiedenis van het in twijfel trekken van regels en het uitdagen van autoriteit
- Ik schijn last te hebben van felle lichten, geuren en geluiden die anderen negeren
- Ik heb een goed ontwikkeld gevoel voor humor, dat enigszins onconventioneel is
- Ik heb mijn kinderlijke gevoel voor speelsheid en verwondering behouden
Uiteraard is geen enkel lijstje van eigenschappen of psychologische kenmerken exclusief of zelfs maar representatief. Uitzonderlijke hoogbegaafdheid wordt vaak pas herkend wanneer men uiteindelijk onder gelijkgestemden komt. Alle bovenstaande kenmerken zijn bedoeld als richtlijn voor herkenning, niet als basis voor diagnoses.
Sommige volwassenen ontdekken hun uitzonderlijke hoogbegaafdheid pas op het moment dat ze ouders worden en door de ervaringen van hun kinderen binnen onderwijs geconfronteerd worden met herkenbare gebeurtenissen of zelfs met trauma’s uit hun eigen jeugd of schoolcarrière.
Hoogbegaafdheid toont zich niet in één hoedanigheid maar is voor iedereen verschillend
Er bestaan geen standaard kenmerken waaraan élke uitzonderlijk hoogbegaafde voldoet. Het feit dat iemand UHB is, maakt niet dat hij op dezelfde manier denkt, handelt, voelt, … als elke àndere uitzonderlijk hoogbegaafde. Uitzonderlijke hoogbegaafdheid komt in alle mogelijke vormen. Geen twee uitzonderlijk hoogbegaafden zullen daarom hetzelfde zijn, net zoals ook niet hoogbegaafden van elkaar verschillen.
Bovendien is de categorie UHB nog eens extreem heterogeen. En dat in grotere mate zelfs dan de categorie hoogbegaafden. Hoe verder iemand afwijkt van de norm, hoe anders men zal zijn. Men kan er dus van uit gaan dat iemand die binnen de groep ‘profoundly gifted’ valt, de wereld nog heel anders zal ervaren dan iemand die ‘highly gifted’ is. Dit kan een invloed hebben op iemands manier van denken, van redeneren, van ervaren, van voelen en verwerken, … en dat op alle mogelijke niveaus (sociaal, intellectueel, emotioneel, …).
Het is ook vanzelfsprekend dat niet alleen begaafdheid, maar ook bijvoorbeeld opvoeding, karakter, genen of (levens)ervaringen mee de persoonlijkheid van een volwassene vormen.
Uitzonderlijke prestaties niet altijd herkenbaar
Cognitieve verschillen bij volwassenen kunnen op veel gebieden leiden tot hoge niveaus van carrière succes. Denk maar aan de ‘uitzonderlijke prestaties’ die de erkende hoogbegaafde volwassene voortbrengt. We spreken dan over de baanbrekende natuurkundige, de grote filosoof of de succesvolle ondernemer, maar ook bijvoorbeeld over de uitzonderlijk hoogbegaafde vrouw die moederschap met een universitaire carrière combineert of de psycholoog met uitgebreid clientèle.
Academische prestaties worden in deze samenleving sneller (h)erkend als ‘succes’, maar zijn niet de énige vorm van prestaties die een uitzonderlijk hoogbegaafde kan neerzetten.
Niet àlle uitzonderlijk hoogbegaafden zetten herkenbare hoge prestaties neer. Of tenminste niet op de manier waarop de maatschappij naar prestaties kijkt. Creatieve prestaties kunnen evengoed blijk geven van een uitzonderlijkheid die de UHB volwassene bezit. Prestaties op vlak van kunst, sport, schaken, muziek, … zijn vaak minder herkenbaar, maar evenzeer een uiting van uitzonderlijk talent. Sommige uitzonderlijk hoogbegaafden zetten überhaupt geen ‘hoge’ prestaties neer. Zij leerden zich bijvoorbeeld van jongs af aanpassen aan de verwachtingen van de maatschappij, kregen niet de meest passende opleiding, verkregen geen diploma of deden met hun verworven diploma weinig of niets. Soms kozen ze net een heel andere levensrichting waarin ze zich goed en gelukkig voelen, maar valt deze manier van leven buiten de maatschappelijke verwachtingen. Anderen hebben een meer alledaagse job of functie waarin hun begaafdheid niet opvalt en leiden een heel gewoon leven, al dan niet uit bewuste keuze. De tevredenheid die ze hierdoor wel of niet ervaren, kan zeer afhankelijk zijn.
Voldoening als uitzonderlijke hoogbegaafde
Uitzonderlijke hoogbegaafdheid en tevredenheid is soms een moeilijke evenwicht. Er is geen vaststaande ‘oorzaak en gevolg’ tussen beiden. Net zoals bij niet hoogbegaafden, hangt de levensloop – en de gevoelens die men hierover ervaart – samen met een groot aantal aspecten en is die niet louter afhankelijk van een passende opleiding. Het kan lijken dat het voor iemand, die als kind gezien werd in z’n noden en hierdoor een bij z’n talenten en passies passende onderwijscarrière kon ontwikkelen, veel makkelijker is een leven uit te bouwen dat aansluit bij z’n sociale, emotionele én intellectuele noden. De uitzonderlijk hoogbegaafde volwassene, wiens levensomstandigheden, fysieke gezondheid, een verkeerde begeleiding of niet-passend onderwijs hem weerhielden van een positief gebruik van z’n vaardigheden, kan als gevolg hiervan een gevoel van frustratie, een gebrek aan voldoening (in arbeidssituatie of persoonlijk leven) of zelfs een onduidelijk onderhuids knagend gevoel van onvrijheid ervaren.
Sommige uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen nemen – vaak van jongs af – hun toevlucht tot interne coping-mechanismen om de uitdagingen van het uitzonderlijk hoogbegaafd zijn het hoofd te bieden. Soms slagen ze er op die manier in om een redelijk bevredigend leven op te bouwen, hoewel ze hiervoor misschien toegevingen naar zichzelf moeten doen. Ze hebben dan bijvoorbeeld goede werk- of levenssituaties, maar toch blijft er iets onverklaarbaars in hun hoofd zitten, iets dat dagelijks voor hen uit de toon valt. Het gebrek aan uitdaging en erkenning, het niet gezien worden en het tekort aan een passende sociale omgeving blijven knagen, soms net onder de oppervlakte, soms dieper.
Uit onderzoek bleek dat uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen die tijdens hun opleiding de juiste aanpassingen kregen (in concreto: versnellingen van 2 of meer jaren en een aangepaste begeleiding) het in hun latere leven beter doen dan hun peers die minder of niet versneld werden. En dat zowel op vlak van carrière als op sociaal en emotioneel niveau.
Dit wil echter niet zeggen dat elke uitzonderlijke hoogbegaafde die niét de juiste aanpassingen kreeg of die bijvoorbeeld geen diploma haalde, gedoemd is om een miserabel, eenzaam leven zonder invulling te leiden. Het herkennen van valkuilen, kan de start betekenen van een andere levens- of carrière richting. Dit kan in principe op élk moment in iemands leven. Herkenning van je eigen kenmerken en noden als volwassen of zelfs oudere uitzonderlijk hoogbegaafde, kan de start betekenen van erkenning en verandering. Ook op latere leeftijd kan dit een verschil maken in het verloop van je eigen toekomst. Het contact met peers of lotsgenoten kan hierin al een grote hulp zijn.
Sociale behoeftes anders ingevuld
Een uitzonderlijk hoogbegaafde heeft een inherente behoefte om op een dieper niveau met anderen in contact te komen. Deze manier van interactie ligt op een nog dieper niveau dan bij hoogbegaafden.
In de maatschappij worden uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen soms als ‘sociaal onhandig’ bekeken. Ze zouden geen of niet de juiste sociale vaardigheden hebben. Het is echter belangrijk om verder te kijken dan deze enge benadering.
In sommige gevallen zijn uitzonderlijk hoogbegaafden opgegroeid in een omgeving waar ze omringd werden door mensen die hun interesses niet deelden of de wereld niet zagen zoals zij. Naarmate ze volwassen werden, bleven ze sociale hiaten ervaren. Ze hunkeren naar een emotionele, maar vooral intellectuele connectie. Ze willen graag iemand vinden om hun passies, hun doelen, hun ervaringen, hun kijk op de wereld, … mee te delen.
Uitzonderlijk hoogbegaafden houden vaak niet van oppervlakkige contacten. Niét omdat ze ‘niet in staat zijn’ om over koetjes en kalfjes te praten, ze ‘enkel over de relativiteitstheorie willen discussiëren’ of zich ‘beter voelen dan hun minder begaafde medemens’. Vanuit zijn inherente zijn, heeft een uitzonderlijk hoogbegaafde echter een vorm van diepgang nodig om een gevoel van voldoening te hebben. Zijn geest hunkert naar erkenning op intellectueel en sociaal niveau.
Dit wil niet zeggen dat een UHB ouder aan de schoolpoort geen alledaags praatje kan of zal slaan. Of dat de UHB werknemer niet open staat voor grapjes of conversaties onder collega’s onder lunchtijd. Een overvloed aan deze gesprekken put een uitzonderlijk hoogbegaafde echter sneller uit. Oppervlakkige contacten moeten dus gecompenseerd worden met diepere relaties.
Omdat het aantal peers ook voor uitzonderlijk hoogbegaafde volwassenen vaak heel beperkt is (en er uiteraard méér nodig is om de klik te maken tussen 2 mensen, ook al zijn deze allebei UHB), is het belangrijk strategieën te zoeken om aan de eigen sociale behoeftes te voldoen. Dit kan door bijvoorbeeld op verschillende ‘niveaus’ peers, vrienden of gesprekspartners te zoeken: mensen bij wie je terecht kan voor bepaalde activiteiten, anderen met wie je hobby’s deelt, en weer anderen voor je persoonlijke interesses of behoefte aan diepgang. Het spreiden van sociale contacten kan op die manier gericht en gedeeltelijk tegemoet komen aan je sociale behoeftes, waardoor het geheel van die verschillende contacten toch voor de nodige voldoening en tevredenheid in het leven zorgt.
Een avontuurlijke reis naar jezelf
Opgroeien als uitzonderlijk hoogbegaafde, is op z’n minst een avontuurlijke reis te noemen. In de bagage die je als volwassene op die reis met je meezeult, kunnen positieve en negatieve ervaringen uit je jeugd, opleiding of het leven dat je al achter de rug hebt, licht of zwaar doorwegen. De tocht kan hobbelig zijn, met onverwachte gebeurtenissen, bijzondere ervaringen en een heleboel uitdagingen die samengaan met het uitzonderlijk hoogbegaafd zijn. Maar net zoals bij elke avontuur, is je eigen inzet, veerkracht en doorzettingsvermogen mee bepalend voor de afloop. De reis die je maakt is waarschijnlijk ‘anders’ te noemen dan die van andere mensen. Maar dit ‘anders zijn’ op zich is in wezen niets bijzonders. Elke uitzonderlijk hoogbegaafde kan de persoon zijn die hij of zij graag wil zijn.
Wees niet bang om de uitdagingen recht in de ogen te kijken en omarm het avontuur. Weet dat een hobbelig pad juist kan leiden naar het meest indrukwekkende eindpunt. Wees je eigen ontdekkingsreiziger!
Herkent u zichzelf in deze kenmerken?
Wil u graag ervaringen uitwisselen met andere UHB volwassenen?
Word dan lid van onze Facebook groep