Trauma en UHB: tips en adviezen

“One of the big challenges of gifted people healing from trauma is finding that contextual safety. Those who have sought help with a non-gifted therapist or helping professional often find that they didn’t feel particularly understood or encouraged at their level.”
Jennifer Harvey Sallin

Dit artikel is deel 5, en daarmee ook het slot van het uitgebreide artikel

“Een breder perspectief op trauma bij uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen”

Als slot van dit uitgebreide artikel over trauma is het nuttig om een aantal tips op een rijtje te zetten voor ouders, leerkrachten en onderwijspersoneel van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen, maar ook voor mensen die op vlak van hulpverlening in contact komen met uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen met trauma.

Deze tips zijn niet meer dan wat de naam doet vermoeden: adviezen voor wie ze wil lezen, bij elkaar gesprokkeld zowel vanuit wetenschappelijke artikels als vanuit de ervaringen van ouders van UHB kinderen die trauma succesvol verwerkten.

Trauma is geen eindhalte. Het is een alarmbel die aangeeft dat een ander pad moet gevolgd worden, dat verandering nodig is. Trauma kan verwerkt worden, maar in de best mogelijke situatie ook voorkomen worden. Voor beide is kennis nodig, ook kennis over uitzonderlijke hoogbegaafdheid zelf. Onderstaande tips zetten je hopelijk al een eind op weg.

Succes!

Adviezen voor ouders
Adviezen voor leerkrachten en onderwijspersoneel
Adviezen voor hulpverleners (psychologen, therapeuten, psychiaters, …)

Adviezen voor ouders

“In abnormal circumstances, abnormal feelings are normal. We do not need to be afraid of the trauma response. It is the brain and body’s natural way of taking care of things.“
Sharon M. Barnes

Enkele tips op een rijtje …

Onthoud: het gedrag is niet het probleem

Trauma ligt vaak aan de oorsprong van problematisch gedrag bij je kind. Tracht te begrijpen dat je kind in dat geval niet kiést om dit negatieve of probleemgedrag te vertonen; het is een rechtstreeks gevolg van het trauma dat zich langzaam maar zeker opbouwde en nestelde in z’n hersenen. Je kind ontwikkelde overlevingsstrategieën om om te gaan met de pijn of de frustratie die zich diep in hem of haar ontwikkelde. Deze overlevingsstrategieën veroorzaakten echter ‘bijwerkingen’: problematisch gedrag, emotionele of psychosociale problemen. Het is echter niet aan jouw kind om dit gedrag zomaar om te buigen. Kijk als ouder doorheen de zichtbare problemen. Zoek naar de achterliggende oorzaken. Zoek waar het trauma vandaan komt. Ga op zoek naar de échte noden van je kind. Door die te ontwarren, kan je kind mogelijks starten met het helingsproces.
Zoek hulp

Dit kàn met behulp van externe hulp zijn bij bijvoorbeeld een psycholoog, coach of andere expert, maar kan eveneens via ondersteuning van andere ouders of met behulp van literatuur over uitzonderlijke hoogbegaafdheid. Hou er wel rekening mee bij het inschakelen van externe hulp dat kennis over uitzonderlijke hoogbegaafdheid nog steeds niet wijd en zijd verspreid is. Kennis over hoogbegaafdheid is ook niet hetzelfde als kennis over uitzonderlijke hoogbegaafdheid. Een hoogbegaafdheids-coach kan een krak zijn op het gebied van de begeleiding van hoogbegaafde kinderen of jongeren maar tegelijkertijd maar weinig of geen kennis hebben van de speciale kenmerken en noden van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen.
Zoek de juiste aanpak

UHB kinderen vragen een andere aanpak. Zij hebben andere noden op vlak van leren en ontwikkelen, ervaren nog extremere gevoelens én een diepere impact van hun prikkelgevoeligheden dan hoogbegaafde kinderen. Hou er rekening mee dat sommige UHB kinderen experts kunnen zijn in het verstoppen van problemen of in het vertonen van gedrag dat de betreffende therapeut onterecht doet vermoeden dat zijn geboden oplossingen lijken te werken, terwijl dit echter louter gemanipuleerd gedrag is en diep binnenin het kind het probleem gewoon aanwezig blijft. Ook binnen de kinderpsychiatrie behoort uitzonderlijke hoogbegaafdheid nog niet echt tot de basiskennis. Ga er dus niet van uit dat elke psycholoog, psychiater of behandelende hulpverlener wéét hoe je kind in elkaar zit. Kinderpsychiatrie is gestoeld op ‘standaard’ kinderen, niet op hoogbegaafde kinderen, laat staan op de uitzonderlijk hoogbegaafde.
Verlies het belang van cognitieve uitdaging niet uit het oog

Voor welke therapie of helingsproces je ook kiest, houd er rekening mee dat ook tijdens dat proces het cognitieve aspect (in de meeste gevallen) belangrijk blijft. Cognitieve uitdaging moet als het ware altijd meegenomen worden in het verhaal. In hoeverre en in welke mate er de nadruk op gelegd moet worden, hangt af van het kind en de mate van het trauma dat het meedraagt. Vaak zien we dat zelfs bij kinderen die zwaar depressief zijn of die gecombineerd emotioneel/psychisch probleemgedrag vertonen, er toch nog ruimte of zelfs noodzaak bestaat voor cognitieve uitdaging. Op maat van het kind, uiteraard en in de eerste plaats niet schools, maar op hoog niveau binnen de passie en de interesses van het kind. Wees er als ouder niet bang voor de lat ook in dat geval hoog te leggen. Keer niet terug naar standaard-materiaal of makkelijk verwerkbare leerstof vanuit de veronderstelling dat het kind op dat moment niet méér aankan. Dit is vaak net de oorzaak van het probleem.
Externe hulp is niet altijd de énige mogelijkheid

Voel je als ouder niet verplicht of gepusht om beroep te doen op een psycholoog of coach. Vele ouders maakten de beslissing om zélf het trauma van hun kind aan te pakken. Niet alleen ouders die al de kennis over UHB bezaten, maar ook zij die er voor open stonden om op zoek te gaan naar de antwoorden op hun vragen. Het zélf aanpakken, is absoluut mogelijk en er bestaan tal van succesverhalen over UHB kinderen met (zwaar) trauma die succesvol tot heling kwamen, die opnieuw ‘aan’ kwamen te staan en daarna floreerden op cognitief, sociaal en emotioneel vlak.
Onderken de noodzaak van helen

De combinatie van rust en uitdaging doet het heel goed bij vele UHB kinderen en kan zeker thuis of in de familiale omgeving makkelijk plaats vinden. Het kan een alternatief zijn voor de meer gekende strategie van psychotherapie en/of medicatie. Mits het verstrekken van de nodige tijd en de juiste omgeving, kan helen ongekende resultaten geven.
Helen mag zelfs beschouwd worden als een absolute noodzaak bij trauma. Laat je als ouder niet wijsmaken dat dit proces snel moet verlopen of dat het enkel begeleid kan worden via erkende hulp. Van belang is dat het helingsproces afgestemd wordt op de individuele situatie van het kind en dat zowel op vlak van tijd, ruimte als aard. Sta tegelijkertijd ook stil bij je eigen helingsproces als ouder van dit kind. Het hebben van een uitzonderlijk hoogbegaafd kind, zeker als daar trauma of psychologische beschadiging bij komt kijken, kan uiterst intensief zijn. De impact daarvan op je eigen ziel en lichaam mag dan ook niet onderschat worden. Neem tijd voor jezelf en je eigen noden binnen de helingsperiode.
Zoek andere ouders op

Het begeleiden van een UHB kind met trauma kan een eenzame strijd lijken. Weet echter dat je niet de eerste ouder in deze situatie bent. Tal van ouders liepen of lopen eenzelfde moeilijke weg. Zoek hen op en praat erover. “Ouders van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen” heeft een online community waar ook moeilijke onderwerpen als deze kunnen besproken worden, indien gewenst vanuit anoniem perspectief. Je kan er terecht met je zorgen en al je vragen.
Leer te denken in oplossingen op korte en op lange termijn

Deze oplossingen zijn nl. niet altijd dezelfde. De beslissing om een UHB kind met zwaar trauma tijdelijk uit het schoolsysteem te halen, hoeft niet te betekenen dat het nooit meer naar school zal gaan. Soms is het nodig om radicale beslissingen te nemen die echter zo krachtdadig zijn, dat het kind op langere termijn weer hele andere zaken aan kan. Een kind dat tijd gegeven wordt om écht te helen, kan daarna beter en sterker dan ooit terug komen. Evaluatie is en blijft daarom ook voortdurend nodig. Een kind kan bijvoorbeeld voor bepaalde tijd geholpen zijn met een (nieuwe) sprong op school. Maar evengoed kan dit maar een tijdelijke oplossing blijken te zijn en kunnen er in de toekomst – soms op heel onverwachte momenten – weer heel andere maatregelen of beslissingen nodig zijn. Wees flexibel in het zoeken naar, maar ook in het toepassen van oplossingen.
En soms …

… betekent het hebben van een UHB kind dat niet kan aarden binnen het schoolsysteem, dat men de noodzaak moet aanvaarden om uit de tredmolen of zelfs uit het systeem te stappen, al dan niet permanent. Het huidige onderwijssysteem is niet gemaakt op maat van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen. Mits de nodige aanpassingen zullen vele UHB kinderen toch nog nét in dat systeem kunnen meedraaien, maar sommige UHB kinderen zullen zelfs mét aanpassingen gewoon nooit passen. Sommige UHB kinderen ervaren té veel permanente stress of té groot wederkerend trauma en vallen daardoor uiteindelijk toch uit het systeem. Aanvaarden dat het zo is, blijft in sommige gevallen nog de enige optie. Wees niet bang om in dat geval alternatieven te zoeken. De beslissing om uit het systeem te stappen, kan in eerste instantie extreem overweldigend en zelfs bedreigend aanvoelen. Weet echter dat je niet alleen bent, dat je leven omgooien vaak ongekende en onverwacht mooie gevolgen kan hebben en dat ‘leven’ soms net is “dat wat je overkomt terwijl je bezig was andere plannen te maken” …

”Life is what happens while you are busy making other plans”.
John Lennon

Vragen? UHB@145plus.net

Adviezen voor leerkrachten en onderwijspersoneel

“Een ander, zeer verhelderend begrip is ‘de traumabril.’ Leerkrachten die kijken met een traumabril, hebben begrip voor het kind en zijn of haar gedrag. Ze snappen waar het gedrag door ontstaan is en veroordelen het kind niet om zijn gedrag.“
Anton Horeweg

Enkele tips op een rijtje …

Lees je in

Verdiep je in het uitgebreide artikel over trauma bij UHB kinderen. Het is geen makkelijke materie, maar het biedt alvast een beter inzicht in de problemen waar sommige UHB kinderen mee geconfronteerd worden. Neem ook een kijkje bij de praktische informatie voor onderwijsbegeleiders van UHB leerlingen op onze website. Een uitzonderlijk hoogbegaafd kind is nl. nog heel anders dan een hoogbegaafd kind. Leer de kenmerken herkennen, ontdek wat asynchrone ontwikkeling is en op welke manier dit bij dit specifieke kind een invloed heeft.
Sta open voor de impact van cognitieve deprivatie bij een UHB kind

Een UHB kind trauma kan verschillende manieren trauma oplopen. Een tekort aan cognitieve uitdaging is vaak een grote reden. Verdiep je daarom in de noden van uitzonderlijk hoogbegaafde leerlingen en ga voor een betere aanpak en begeleiding van dit specifieke kind.
Pas je verwachtingen aan

De asynchrone ontwikkeling van een UHB kind kan leiden tot een te groot verschil tussen de verwachtingen die aan het kind gesteld worden op basis van bijvoorbeeld z’n verbale sterkte en de dingen die het kind in feite écht kan uitvoeren. Denk aan een kind dat zeer goed kan hoofdrekenen, maar dit niet op papier gezet krijgt. Zoiets geeft frustraties, zeker als het bovenop het besef van dat falen telkens moet horen “je kunt het wel als je maar wil”. Hou rekening met de sterktes maar ook met de zwaktes van een kind. Veel meer dan bij andere kinderen liggen deze soms extreem ver uit elkaar.
Leer omgaan met de uitdagingen van uitzonderlijke hoogbegaafdheid

Het is een hele uitdaging om als volwassene gepast met asynchrone ontwikkeling om te gaan. Het is uiterst belangrijk dat begeleiders de aanwezigheid van die verschillende ‘leeftijden’ in één kind niet uit het oog verliezen. Er zijn geen pasklare oplossingen, maar het besef dat één kind verschillende leeftijden kan herbergen, is al de basis van een beter begrijpen en begeleiden van dit specifieke UHB kind. Dit kind kiést er niet voor om op deze manier te ontwikkelen: de asynchrone ontwikkeling waarbij z’n cognitieve ontwikkeling vaak razendsnel gaat, hoort gewoon bij het leven van een uitzonderlijk hoogbegaafd kind.
Erken het kind in z’n ‘anders zijn’

We kunnen het op geen andere manier benoemen: een uitzonderlijk hoogbegaafd kind is gewoon heel erg ‘anders’. Nog anders dan hoogbegaafde kinderen. Hoe hoger begaafd het kind is, hoe meer asynchroon het trouwens kan zijn en hoe meer ‘anders’ z’n individuele noden op vlak van begeleiding en onderwijs. Het is een hele uitdaging om als volwassene daar gepast mee om te gaan. Er zijn geen pasklare technieken of oplossingen, maar het besef en de erkenning dat het kind anders is en andere noden heeft, is al de basis van een beter begrijpen en begeleiden van dit specifieke UHB kind.
Pas maatregelen toe ten bate van het kind

In het nieuwe ondersteuningsdecreet voor cognitief sterk functionerende leerlingen staat vermeld dat “elke school verplicht is een beleid op leerlingenbegeleiding te voeren, volgens de fases van het zorgcontinuüm. Zo kunnen alle leerlingen zich optimaal ontwikkelen met een maximale leerwinst. Dit geldt ook voor cognitief sterk functionerende leerlingen.”
De opgesomde maatregelen, van (vak-)versnelling tot vrijstelling van vakken die bovenop de reeds bestaande maatregelen als verdieping en uitbreiding kunnen toegepast worden, moeten uiteraard individueel bekeken worden UHB kind per UHB kind, maar kunnen in vele gevallen toegepast worden ten bate van het kind in kwestie. Zo goed als alle UHB kinderen hebben baat bij minstens één maar vaak juist meerdere toepassingen en lopen een vlotter onderwijs-parcours wanneer binnen deze maatregelen ook hun persoonlijke interesses, passies en noden worden meegenomen.
Wees flexibel

Omdat elk UHB uniek is en dus ook eigen, unieke leernoden, interesses en talenten heeft, is flexibiliteit in het zoeken naar oplossingen uiterst belangrijk. Deze kinderen passen niet altijd in het onderwijssysteem dat geënt is op doelstellingen op het vlak van normaal begaafde leerlingen. Ook maatregelen die vaak wel passend of efficiënt zijn voor hoogbegaafde leerlingen, zijn vaak verre van voldoende voor een UHB kind. Om te voldoen aan de zeer specifieke noden van deze uitzonderlijk hoogbegaafde leerlingen, is het dus nodig om out of the box te denken. Flexibel toepassen van maatregelen en mogelijkheden, zijn dus een must. Uitzonderlijke kinderen vragen uitzonderlijke toepassingen.

Vragen? UHB@145plus.net

Adviezen voor hulpverleners

“It is essential that therapists, coaches and other helping professionals know what giftedness is, how to recognize it, and how to best support their gifted clients. Anyone helping a gifted person is, by necessity, helping a gifted mind – and gifted minds work in unique ways, have unusual needs, and grow in unconventional directions”
Jennifer Harvey Sallin

Enkele tips op een rijtje …

Lees je in over uitzonderlijke hoogbegaafdheid

Uitzonderlijke hoogbegaafdheid is écht niet hetzelfde als hoogbegaafdheid en staat nog véél verder af van de norm en van de standaard aanpak. Wanneer een UHB kind bij je komt voor een behandeling of oplossing, is het belangrijk dat in de diagnose van het probleem z’n uitzonderlijke hoogbegaafdheid àltijd meegenomen wordt. En ook al vind je misschien weinig tot geen professionele literatuur hierover beschikbaar die zich specifiek op uw terrein richt, deze informatie is wél beschikbaar binnen de expertise over uitzonderlijke hoogbegaafdheid.
Kijk doorheen het probleemgedrag

Probleemgedrag bij uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen is vaak geen ‘probleem’ of ‘stoornis’ op zich die gediagnosticeerd of behandeld moet worden. Vaak is dit gedrag louter een alarmbel voor achterliggende problemen (tekort aan cognitieve uitdaging, niet-passende begeleiding, tekort aan peers om zich te spiegelen, eenzaamheid, …). Een oplossing voor deze achterliggende problemen kan het oorspronkelijk gesignaleerde probleemgedrag op (zeer) korte of langere termijn doen verdwijnen.
Sta open voor alternatieven

Meer nog dan bij andere kinderen, moet de gebruikte methode afgestemd worden op de noden van het uitzonderlijk hoogbegaafde kind. Hierbij moet absoluut de asynchrone ontwikkeling van het UHB kind in acht genomen worden. Stel dat je met kinderen van die bepaalde leeftijd altijd met tekentherapie werkt, sta dan open voor het feit dat dit voor dit bepaalde kind misschien juist heel erg slecht valt. Het kind kan zich (intellectueel) gekleineerd voelen, kan hierdoor weigeren mee te werken, kan net ander gedrag hierdoor vertonen (woede, verdriet, frustratie, …) die veroorzaakt wordt door het feit dat de gebruikte methode cognitief afgesteld is op z’n fysieke leeftijd en niet op z’n emotionele en/of cognitieve leeftijd. Een andere aanpak, aangepast aan de cognitieve noden van het kind, kan een hele andere impact hebben.
Omarm de uitdagingen van uitzonderlijke hoogbegaafdheid

UHB kinderen dragen kenmerken en noden met zich mee waar je misschien nooit van hoorde. Durf je principes en overtuigingen uit je opleiding daarom opzij te zetten en wees open en flexibel. Uitzonderlijke hoogbegaafdheid brengt een boel uitdagingen met zich mee, niet alleen op intellectueel maar ook op sociaal of emotioneel vlak. Deze kinderen zijn bijzonder op hun eigen manier en vragen een aanpak die waarschijnlijk nét iets anders is dan de gebruikelijke. Ga de uitdaging aan.
Wees bewust van hun cognitieve sterktes

Dit kind is misschien “slimmer” dan jij, wat kan betekenen dat het uw bedoelingen doorziet, dat het vragen op een sluwe manier kan vermijden of een uitleg kan geven die louter afleiding is van de originele vraag. Hou er rekening mee dat het kind jou onder tafel kan praten of er voor kan zorgen dat het gesprek een heel andere richting uit gaat. Dat het kan ‘liegen’ omdat het zich volledig aanpast aan wat het voelt dat jouw bedoeling is en jou hierdoor – zonder het misschien te beseffen – kan bespelen en misleiden. Sommige UHB kinderen voelen zo precies aan wat van hen verwacht worden, dat ze moeiteloos de ‘juiste’ antwoorden kunnen geven. In dat geval lijkt het alsof het kind ‘beter’ wordt en dat de techniek aanslaat, terwijl in se het probleem gewoon blijft bestaan.
Hou rekening met asynchrone ontwikkeling

Oftewel met het verschil tussen de fysieke, cognitieve, emotionele en sociale leeftijd van het UHB kind. Zelfs een jong UHB kind kan een cognitieve leeftijd hebben die ettelijke jaren hoger ligt. Hou rekening met de prikkelgevoeligheden van UHB kinderen en de invloed ervan op hun zijn, hun voelen en hun ervaren.
Erken de noodzaak van cognitieve uitdaging

Ook wanneer het kind in de eerste plaats bij u komt ivm emotionele problemen, moet cognitieve uitdaging meegenomen worden in de diagnose en de behandeling. In hoeverre en in welke mate er de nadruk op gelegd moet worden, hangt af van het kind en de mate van het trauma dat het meedraagt. Zelfs bij kinderen die zwaar depressief zijn of die gecombineerd emotioneel/psychisch probleemgedrag vertonen, is er vaak toch nog ruimte (en zelfs noodzaak!) voor cognitieve uitdaging. Op maat van het kind, uiteraard en in de eerste plaats niet schools, maar op hoog niveau binnen de passie en de interesses van het kind. Wees er niet bang voor de lat ook in dat geval hoog te leggen en grijp niet terug naar standaard-materiaal of makkelijk verwerkbare leerstof vanuit de veronderstelling dat het kind op dat moment niet méér aankan. Dit is net vaak de oorzaak van het probleem.
Neem de ouders mee in het ganse plaatje.

Hou rekening met de kennis, maar ook met het intuïtief aanvoelen van de ouders. Deze ouders dragen vaak dezelfde UHB kenmerken als hun kind en voelen vaak bewust (of minder bewust) aan wat hun kind wél – of net niét – nodig heeft. Vaak hebben ze zich ingelezen in de bijzondere noden en kenmerken van hun UHB kind. Veel meer dan bij andere kinderen zijn ze soms de expert die moet meegenomen worden in de behandeling of in het zoeken naar de oplossing van het probleem.
Verwar hoge intelligentie niet met hoog geestelijk welzijn.

Sommige UHB kinderen of jongeren zijn in staat om op een zeer rationele manier over hun geestelijke gezondheid te praten. Dit kan misschien de indruk scheppen dat hij of zij wel degelijk in harmonie is met z’n psychische ‘issues’. Dit is echter niet altijd zo. Rationeel begrijpen van problemen is vaak een talent van uitzonderlijk hoogbegaafden, maar dit wil niet altijd zeggen dat ze hierdoor in staat zijn om ook met hun problemen om te gaan of er oplossingen voor te vinden. Verwar logisch denken niet met oplossingsgericht denken.
Maak niet de vergissing om de hoogbegaafdheid niet mee te nemen in het verhaal.

Of erger: te vertellen dat hoogbegaafdheid “niet bestaat” of dat “elke persoon begaafd is op z’n eigen manier’. Behandel het kind niet alsof zijn geest “normaal” is en dat het dus maar de normale standaarddoelen en genezingskoers moet volgen.
Lees u in over misdiagnoses bij uitzonderlijk hoogbegaafden. Over hun prikkelgevoeligheden die vaak aanleiding zijn voor foutieve inschatting van hun hoogbegaafdheids-kenmerken. Verwar hun hoge prikkelbaarheid of meta-denken niet met ADHD of een neurologische stoornis. De grens tussen een stoornis of een gedrag als gevolg van onderliggend trauma, is bij uitzonderlijk hoogbegaafden soms heel erg dun.
Wees je bewust van het verschil tussen existentiële depressie en klinische depressie.

Dit klinkt misschien als heel vanzelfsprekend, maar dat is het in het geval van uitzonderlijk hoogbegaafden niet. Wanneer een uitzonderlijk hoogbegaafde vastgelopen is in zijn eigen zoektocht naar de betekenis van het leven of zijn leven, kan hij tekenen van depressie vertonen die veel lijken op een klinische depressie. Het is belangrijk dat je de tekenen van existentiële depressie kent en herkent om te voorkomen dat je een verkeerde diagnose stelt en/of de kansen mist die deze overgangsfasen in de persoonlijke ontwikkeling van een hoogbegaafde met zich meebrengen.

Aanbevolen lectuur hierover is onder andere:
– ‘Searching for Meaning: Idealism, Bright Minds, Disillusionment & Hope’ door James Webb
– ‘Leven met Intensiteit’, een verzameling essays geredigeerd door Susan Daniels en Michael Piechowski.