“So essentially, contexts for healing from trauma include: sufficient time, energy and financial resources, social safety, social understanding (including the gifted component!), commitment to the process, willingness to accept help, acceptance of your own unique path, process and timing, and time spent at higher levels of awareness.”
Jennifer Harvey Sallin
Dit artikel is deel 4 van het uitgebreide artikel
“Een breder perspectief op trauma bij uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen”
Omgaan met trauma is nooit makkelijk. Ook niet in het geval van uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen. Toch willen we in dit deel proberen enkele praktische tips geven en oplossingen aanreiken voor het helen van trauma, specifiek bij deze doelgroep.
We gaan niet in op methodes als mindfulness of yoga, noch reiken we (psycho)therapieën of adressen van therapeuten aan die een bijzonder positief effect kunnen hebben op UHB kinderen. In het boek Traumasporen worden een aantal van deze technieken of therapieën zoals EMDR besproken. We verwijzen voor meer info hierover dan ook graag naar de linken op de overzichtspagina.
Wél willen we hier enkele praktische alternatieven uitwerken die specifiek in het geval van UHB kinderen hun vruchten afwerpen. Alternatieven die bovendien eenvoudig toepasbaar én betaalbaar(der) zijn.
Zoals reeds herhaaldelijk gesteld in dit artikel is het bij een UHB kind met trauma van belang om doorheen het probleemgedrag te kijken en naar het onderliggende tekort te zoeken. In vele gevallen gaat het over een tekort aan de juiste cognitieve uitdaging, wat extreem veel invloed heeft op het welzijn van het kind. Dit tekort opvullen, kan dikwijls wonderen doen.
De alternatieven die hieronder opgesomd staan, werken in principe ook preventief. Ze kunnen door ouders (en hopelijk ook door scholen en onderwijzers) gebruikt worden om het UHB kind trauma of andere problemen te besparen. Ze kunnen afzonderlijk maar ook in combinatie toegepast worden. Belangrijk is dat gekeken wordt naar de individuele noden van het kind en naar de mogelijkheden van de directe omgeving.
Alternatieven
Cognitieve uitdaging
Cognitieve uitdaging staat recht tegenover cognitieve deprivatie. Het gaat er om bij elk UHB kind individueel te bekijken welke noden het heeft op cognitief vlak. Ga op zoek naar de talenten en de interesses van het kind. Bekijk waar het een voorsprong heeft, waar er nog ruimte is om te groeien. Laat het kind uitleggen waar het van droomt: wat wil het nog leren? Wat wil het later verwezenlijken? Wat doet, ziet, ervaart en leert het graag? Welke uitdagingen zoekt z’n geest?
Een UHB kind is in sé leergierig. Door de ervaring die het kind opdeed op school en het trauma dat zich als gevolg daarvan ontwikkelde, is die leergierigheid opgeborgen. Z’n leerknop staat uit. In vele gevallen kan het aanbieden van op maat uitgewerkte leerstof het kind weer ‘aan’ krijgen. Kijk echter buiten de standaard hokjes. Soms is uitbreiding, verdieping of versnelling op (bepaalde) schoolse vakken al genoeg om het kind weer in de goede richting te krijgen. Een jaar springen kan bij sommigen echt wonderen doen. Bij anderen kan het echter om niet-schoolse leerstof gaan. Zoek dé ultieme stof of methode die het kind aanspreekt en het kind zal langzaam maar zeker openbloeien.
Versnellen
Versnellen is een gekende en vaak toegepaste manier om kinderen hun “leerknop” weer op ‘aan’ te zetten. Over versnellen werd al uitvoerig geschreven op deze website. Meer en meer kinderen worden ook effectief ‘versneld’ binnen het Vlaamse onderwijs. Ook het aantal ‘extreme’ versnellingen (3 jaar of meer) neemt toe, zeker nu de wettelijke hindernissen daarvoor door de nieuwe maatregelen voor ‘cognitief sterk functionerende leerlingen’ sinds het schooljaar 2022-23 werden weggewerkt.
Versnellen wordt best ook preventief gebruikt als manier om aan de leernoden van het UHB kind te (blijven) voldoen. Maar eveneens kan het wonderen doen om het kind beter in z’n vel te laten raken en mogelijk trauma of psychische en/of emotionele problemen van zich af te gooien. Versnellen past bij een UHB kind als een goed zittend paar schoenen. Eens gewend ervaart het geen nadelen meer, enkel het comfort van de juiste uitdaging en ondersteuning.
In wezen ‘versnelt’ een UHB kind ook niet. Het lijkt misschien wel zo voor de omgeving of voor mensen die gewend zijn aan het volgen van standaard ontwikkelingen of toepassingen. Maar het UHB kind zal enkel op een punt komen waarop het z’n eigen inherente tempo kan volgen. Door de juiste ‘versnelling’ wordt niet alleen de leerhonger van het kind eindelijk voldoende gevuld, het zal ook op lichamelijk en geestelijk niveau voldoening en evenwicht ervaren. Met andere woorden: versnellen betekent niet meer of minder dan louter het volgen van het natuurlijke asynchrone ontwikkelingsproces van een uitzonderlijk hoogbegaafd kind.
Rust voor de ziel
UHB kinderen met trauma moeten tijd krijgen om te kunnen helen. Helen is niet louter ‘genezen’. Diepe wonden die door het trauma gemaakt zijn, vragen méér dan een kort genezingsproces. Helen gaat verder, dieper, het gebeurt van binnenuit.
Helen is als het ware het “in de tegenwoordige tijd zetten van oude patronen en problemen”. Het kind heeft stresserende gebeurtenissen in het verleden ervaren en ontwikkelde als gevolg daarvan bepaalde overlevingsstrategieën Deze strategieën en de daarbij behorende overtuigingen zijn echter vast gaan zitten in het heden en zorgen daar voor problemen. Bij aanvang waren deze overlevingsstrategieën weliswaar nuttig maar op termijn werden ze belemmerend. Het kind moet daarom de tijd én de ruimte krijgen om deze overlevingstechnieken uit z’n leven te verwijderen, waardoor er energie beschikbaar komt voor een andere, nieuwe realiteit. Een nieuw heden, als het ware. Zo kan het kind weer ‘heel’ worden.
‘Heel’ zijn betekent dat alle aspecten van het kind als één geheel samenwerken. Door het kind te laten helen, behandel je niet enkel de klacht(en), maar ook de oorzaak.
Helen vraagt echter tijd. Veel tijd. Die tijd moet ook gegeven worden. Helen van trauma is niet hetzelfde als recupereren van een griep. Het is daarom belangrijk dat de ganse omgeving van het kind mee is in dit proces. Idealiter zal het kind voor korte of langere periode uit het schoolsysteem verdwijnen om in een vertrouwde, betrouwbare en veilige omgeving rust te vinden voor de ziel. Hoe deze omgeving er uit moet zien, hangt af van meerder factoren: de diepte van de problemen en/of noden van het kind in kwestie, de bereidheid én de (financiële, …) mogelijkheden van de directe omgeving. Helen binnen een huiselijke omgeving is meestal ook de meest voorkomende aanpak, maar eveneens kan een kort of langer verblijf in een totaal andere omgeving of deelname aan een time-out traject in aanmerking komen.
Unschooling
Aansluitend bij het vorige aspect, kan ook gekozen worden voor tijdelijk of langdurig huisonderwijs. ‘Unschooling’ is dan een methode of filosofie die zeker in het begin van het helingsproces uitermate passend kan zijn, zeker bij jongere UHB kinderen.
Unschooling is een van de meest unieke benaderingen van huisonderwijs. In principe is unschooling ‘kind-geleid’ leren. Het kind bepaalt wat en hoe het leert, liefst gebaseerd op z’n eigen interesses, nieuwsgierigheden, passies, noden, … Unschooling is de persoonlijke reis van een kind om zichzelf en de wereld om zich heen te ontdekken. Het stimuleert de natuurlijke nieuwsgierigheid en inspireert tot een liefde voor leren die een leven lang zal duren.
Zeker tijdens de helingsperiode, zal dit unschoolen weinig of geen structuur kennen. Het kind zal geen energie, geen interesse, geen zin in leren tonen. Na een korte of langere helingsperiode, zal de energie echter langzaam terugkeren. Een lichte interesse breekt dan langzaam door en een aarzelend zoeken naar uitdagend leren komt tevoorschijn. Op dat moment is het belangrijk dat het kind in z’n zoektocht wordt begeleid en aangespoord om initiatief te nemen. Een ontluikende leerhonger waarin het kind zélf op zoek kan gaan naar passende uitdaging, kan het begin zijn van een succesvolle heling. Naar keuze kan later overgestapt worden op meer gestructureerd huisonderwijs of ingezet worden op een terugkeer naar het schools onderwijs. Evenzeer kan unschooling aanleiding zijn voor een leven lang ongestructureerd maar succesvol leren, gebaseerd op nieuwsgierigheid, interesses, passie, het zoeken naar uitdaging en eindeloze leeropties. Unschooling is de poort naar een brede wereld vol mogelijkheden.
Contact met peers
Contacten met gelijkgestemden kunnen wonderen doen. Een UHB kind dat merkt dat het “niet alleen is”, dat ook andere kinderen denken, redeneren en voelen zoals hij, zal makkelijker tot helen komen. Zeker wanneer een tekort aan ‘lotgenoten’ (mede)oorzaak is van het trauma of de bijhorende problemen, is het zoeken naar peers een goede oplossing.
Kinderen die zich op een evenwichtige manier kunnen spiegelen aan anderen, zullen daarvan de vruchten plukken in hun verdere ontwikkeling. Hun zelfbeeld zal makkelijker positief ontwikkelen, hun zelfzekerheid zal verbeteren, hun hoofdje zal makkelijker tot rust komen.
Contact met peers is uiteraard geen oplossing-voor-alles. Het maakt deel uit van de noden die een UHB kind ervaart tijdens het opgroeien. Bovendien moet men er ook rekening mee houden dat het contact met gelijkgestemden ook onverwachte gevolgen kan hebben, zoals het ontdekken van andere noden, talenten of passies dan men dacht te hebben. Ook kan trauma dat zeer diep verstopt zat of waar het kind overlevingsstrategieën voor ontwikkeld had, zich een weg naar boven banen en een compleet ander parcours of alternatieve behandeling vragen. Het kan de weg openen naar echte heling en de aanleiding zijn voor verdere verdieping in alternatieve wegen op het menselijke pad.
Voorkomen is beter dan genezen
Zoals hierboven beschreven, kunnen alle bovenstaande technieken ook gebruikt worden om UHB kinderen zodanig te ondersteunen en begeleiden, dat de kans op trauma verkleint of zelfs verdwijnt. Kinderen die zichzelf kunnen zijn binnen een omgeving waar ze zich kunnen spiegelen aan peers, de ruimte krijgen om op hun eigen inherente tempo te leren en te groeien en terecht kunnen bij begeleiders die begrip en kennis hebben van hun noden en hun asynchrone ontwikkeling, zullen eerder kans hebben om te groeien en te bloeien zonder schade op te doen.
Het is dus uiterst belangrijk dat leer-, zorgkrachten en andere begeleiders van deze kinderen hun aangeboren kenmerken en leernoden herkennen en kunnen opvullen. Kennis over uitzonderlijke hoogbegaafdheid is een absolute must.
Idealiter krijgen UHB kinderen van jongs af (en dus van in de kleuterklas) een individueel leerplan waarin hun noden opgenomen zijn. Zo’n leerplan zou hen een ganse schoolcarrière moeten volgen en bron zijn voor alle onderwijs begeleiders om het kind optimaal te laten leren. Passend onderwijs dus.
Op dit moment bestaat écht passend onderwijs voor UHB kinderen en jongeren nog niet. Op vele vlakken werden afgelopen jaren oplossingen gezocht om de onderwijssituatie voor deze leerlingen te verbeteren. Dit proces is nog in volle ontwikkeling. Bovendien is de doelgroep uitzonderlijk hoogbegaafde leerlingen zo ontzettend divers en kunnen maatregelen nooit ideaal zijn voor élke ‘soort’ hoogbegaafde: de UHB leerling met wiskundig of wetenschappelijk talent zal makkelijker zijn uitdaging binnen onderwijs vinden dan de creatief begaafde UHB leerling of de getalenteerde self-made jonge programmeur. Toch is het belangrijk dat preventief aandacht wordt gegeven aan de persoonlijke onderwijsnoden van élke UHB leerling van jongsaf en er gezocht wordt naar zo passend mogelijke maatregelen en aanpassingen. Flexibiliteit binnen onderwijs is dan ook prioriteit nummer 1 binnen de onderwijscarrière van uitzonderlijk hoogbegaafde leerlingen.
“UHB kinderen moeten van in het begin herkend worden op scholen. Hiervoor is kennis nodig bij leerkrachten of zorgkrachten.”
Ouders van UHB kinderen Vlaanderen
Klik hier verder naar het volgende deel van het artikel …
Ga terug naar het overzichtsartikel