Uitzonderlijk Hoogbegaafd Vlaanderen

Aanpak UHB kleuters op school

Ook voor uitzonderlijk begaafde kleuters zijn onderwijsaanpassingen een absolute noodzaak. Het feit dat deze kinderen nog heel erg jong zijn, mag geen excuus zijn om hen geen uitdaging op maat te geven. Integendeel: uit wetenschappelijk langdurig onderzoek in o.a. de Verenigde Staten en Australië blijkt dat hoe vroeger onderwijsaanpassingen doorgevoerd worden om UHB kinderen passend(er) onderwijs te geven, hoe betere de resultaten zijn op lange termijn. Zo zijn deze kinderen op latere leeftijd emotioneel stabieler, gelukkiger, ervaren ze veel meer voldoening aan hun schoolcarrière én komen ze in hun latere leven in een meer passende carrière terecht.

Om er voor te zorgen dat deze kleuters aan een passende schoolcarrière kunnen starten, is maatwerk nodig. U als kleuterleerkracht of school hebt de sleutel hiervoor in handen. 

Maatregelen

We bespreken in dit hoofdstuk de maatregelen zoals die in ook het “Specifiek Diagnostisch Protocol bij cognitief sterk functioneren” van Prodia worden aangeraden. Deze maatregelen passen we aan aan de noden van UHB kinderen.

Prodia raadt 3 basismaatregelen aan:

  • compacten
  • verrijken
  • peergroeponderwijs

“Als er sprake is van een grote didactische voorsprong en bovengenoemde maatregelen onvoldoende tegemoetkomen aan de onderwijsbehoeften van een leerling”, wordt door Prodia een extra maatregel aangeraden, nl. versnellen.

Uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen hebben vanuit hun asynchrone ontwikkeling, hun natuurlijke verwerkingssnelheid en hun specifieke eigenschappen echter behoefte aan een toepassing van alle maatregelen, zowel compacten, verrijken, peergroeponderwijs als versnellen. Deze maatregelen worden best zo vroeg mogelijk toegepast om aanpassing en onderpresteren van de kleuter te voorkomen. Voor een optimaal resultaat worden deze maatregelen ingepast in een individueel leertraject voor de UHB leerling, waardoor deze tijdens z’n ganse schoolcarrière de meest passende opleiding kan genieten. Maatregelen binnen de categorieën worden liefst zo breed mogelijk genomen, afhankelijk van de noden, talenten en interesses van het UHB kind:

Wil je graag weten welke maatregelen toepasbaar zijn voor UHB kleuters? Op zoek naar praktische tips voor jou als leerkracht of als school? Lees dan hier verder:

Compacten

Prodia: “Compacten houdt in dat de leerkracht bekijkt welke leerstof de leerling beheerst en deze nog slechts beperkt of niet meer aanbiedt. Dit voorkomt het onnodig inoefenen en herhalen van reeds gekende leerstof. Dankzij compacten komt er bovendien ruimte vrij om bijkomende leerstof in de zone van naaste ontwikkeling aan te bieden en de leerling tot leren te brengen.” 

Compacten is ook voor UHB kleuters uiterst belangrijk, om er voor te zorgen dat zij niet opnieuw en opnieuw werkjes moeten doen die ze al lang onder de knie hebben. Het voorkomt verveling en frustratie bij de kleuter. Eens iets gekend, hoeft een kleuter geen talloze herhaling. Hij wil iets niéuws leren, wat voor hem uitdaging biedt. In de tijd die hierdoor vrij komt, kan de kleuter individueel andere opdrachtjes uitvoeren die binnen zijn zone van naaste ontwikkeling zitten.

Tips voor de leerkracht:

  • Hou er rekening mee dat je UHB kleuter, zelfs wanneer hij individueel aan het werk is, nog altijd rekent op je begeleiding en hulp. Controleer vaak hoe en wat de kleuter aan het doen is en of hij niet vastloopt in de oefeningen. Dit kan voorkomen dat de kleuter het opgeeft wegens ’te moeilijk’.
  • Niet elke UHB kleuter verwelkomt extra uitdagend werk met open armen. Wanneer je merkt dat de kleuter klaagt over ‘saai’ of wanneer hij niet tot werken komt, kan het zijn dat de opdracht niet in zijn zone van naaste ontwikkeling ligt. Laat je niet ontmoedigen door zijn reactie of zijn gebrek aan enthousiasme, maar zoek samen met de kleuter naar een beter passende opdracht. Ondersteun en motiveer hem.

Verrijken

Prodia: “Verrijking omvat het loslaten van een voorgestructureerd aanbod en vooraf gestructureerde doorgaande leerlijnen. Desalniettemin is het van belang om verrijkingstaken goed te plannen, monitoren, begeleiden en evalueren. Het structureel inplannen van verrijkingsonderwijs geeft immers een grotere kans op succes . Het doel van verrijking is de leerling aanmoedigen om meer te willen leren, weten, ontdekken, bedenken, uitvinden. Verrijking kan zowel verdieping als verbreding omvatten:

  • Verdieping is het verder uitdiepen van de leerstof die binnen het gemeenschappelijke curriculum valt. Verdiepingsstof zorgt ervoor dat cognitief sterke leerlingen een ander element van het vakgebied verkennen en onderzoeken dat ze nog niet ontwikkeld hebben.
  • Verbreding omvat daarentegen een uitbreiding van het gemeenschappelijke curriculum, bijvoorbeeld het leren van een vreemde taal of een cursus programmeren, als die niet in het lespakket zit.”

Bij UHB kleuters, praten we graag over het effect van “relevante verrijking”. Deze verrijking kan gebruikt worden wanneer een UHB kleuter om bepaalde redenen niet (meer) kan versneld worden. Maar het is ook van belang nà een versnelling (jawel, ook een meermaalse) de kleuter nog verrijking te geven: een UHB kleuter heeft daar een blijvende nood aan.

‘Relevante verrijking’ volgt niét het curriculum van een school, maar wél specifiek de noden, de interesses of het talent van het kind zélf. Met andere woorden: blijf niet binnen het louter schoolse aanbod, maar kijk echt naar wat de kleuter kan, wil of graag doet. Een kleuter met gevoel voor taal, kan bijvoorbeeld een nieuwe taal leren. I.p.v. de standaard talen aan te bieden die het later op school nog als vak krijgt, kan bijvoorbeeld een minder bekende taal als Spaans, Italiaans of Russisch, maar zelfs Chinees of Japans een mogelijkheid zijn. Het kind kan via een app of met behulp van een (externe) tutor (in samenspraak met de ouders) aan het werk gaan, terwijl de andere kleuters hun eigen werkjes maken. De kleuter die bijvoorbeeld al kan rekenen, kan rekenkundig materiaal gegeven worden dat niet in de lagere school aangeboden wordt. Ook het wetenschappelijke veld biedt tal van mogelijkheden voor kleuters met interesse in astrologie of scheikundige proefjes.

Tips voor de leerkracht:

  • Volg de interesses of talenten van je kleuter. Zo leert de UHB kleuter hoe fijn ‘leren’ eigenlijk is en ontwikkelt hij al vroeg executieve functies die hij later als leerling of student zeker nodig heeft.
  • Informeer je bij de ouders van de kleuter welke goeie apps of leerplatforms er zijn. De ouders hebben vaak al een hele weg afgelegd in hun zoektocht en kunnen aangeven welke apps werken, maar zeker ook wat er niét werkt bij hun kind. Ouders zijn vaak echte “ervaringsdeskundigen” als het over hun eigen kindje gaat.

Peergroeponderwijs

Prodia: “Peergroeponderwijs is iedere vorm van onderwijs waarin meerdere cognitief sterke leerlingen voor een bepaalde periode bij elkaar zitten en verrijkende leerstof aangeboden krijgen. Dit kan variëren van een binnenschoolse verrijkingsgroep van een of twee uur per week, een buitenschoolse verrijkingsgroep van een halve tot hele dag per week tot voltijds verrijkingsonderwijs.”

Peergroeponderwijs is uiterst interessant voor een UHB kleuter. Om zich goed te ontwikkelen, is het nodig dat een UHB kind zich van jongs af kan spiegelen aan ontwikkelingsgelijken of “peers”: dit zijn kinderen met hetzelfde ontwikkelingsproces, dezelfde intelligentie of verstandelijke voorsprong, of dezelfde (schoolse) interesses en capaciteiten. Dit helpt de kleuter te beseffen dat hij oké is zoals hij is, zodat hij een positief zelfbeeld kan ontwikkelen. 

Er bestaan tal van mogelijkheden op vlak van peergroeponderwijs:

  • kangoeroeklassen, plusklassen, …
  • klasoverschrijdende activiteiten
  • buitenschoolse plusklassen
  • buitenschoolse dagtrajecten voor UHB kinderen

Tip voor de leerkracht:

  • Neem eens een kijkje bij de dagtrajecten van “Talentvol”  voor uitzonderlijk hoogbegaafde kleuters. Misschien haalt u er wel een interessant onderwerp of activiteit uit die u ook uw UHB leerling in uw klas kan aanbieden.

Versnellen

Prodia: “Als er sprake is van een grote didactische voorsprong en bovengenoemde maatregelen onvoldoende tegemoetkomen aan de onderwijsbehoeften van een leerling, is versnellen het overwegen waard. Versnellen kan verschillende vormen aannemen:

  • vervroegd instromen in een volgend onderwijsniveau, mits voldaan is aan de wettelijke toelatingsvoorwaarden
  • overslaan van een leerjaar 
  • doorlopen van meerdere leerjaren in een schooljaar
  • versnellen voor een bepaald vak” 

Voor UHB kleuters is versnellen een zeer goede manier om aan hun asynchrone cognitieve ontwikkeling tegemoet te komen. Dit kan gaan over een eenmalige versnelling, maar méér dan bij hoogbegaafde of sterk functionerende kinderen zijn ook meervoudige versnellingen soms nodig.

Bij UHB kinderen is het effect van meervoudige versnelling in het buitenland langdurig bestudeerd. En hoe gek het misschien ook klinkt: vooral versnellingen van 3 of meer jaren bleken een zeer positief effect te hebben op lange termijn. Deze kinderen deden het op àlle gebieden (op verstandelijk, maar ook op sociaal en emotioneel vlak) véél beter tijdens hun schoolcarrière maar ook in hun latere leven dan hun peers die eenmalig of niét versneld werden.

Wil je meer weten over dit onderzoek? Lees dan hier verder.

Omdat vele UHB kleuters al met een extreme verstandelijke voorsprong in de kleuterklas terecht komen, is versnelling een goede manier om in te spelen op hun leerhonger en hun hoger verwerkingstempo. Belangrijk is wel dat zélfs na een versnelling (ook na een meervoudige versnelling) er nog altijd gecombineerd wordt met de stappen uit de basismaatregelen: compacten, verrijken en/of peergroepsonderwijs. Niet alleen om verveling te voorkomen, maar vooral om het kind échte uitdaging-op-maat te bieden en het de nodige leervaardigheden en executieve functies te laten ontwikkelen. UHB kleuters hebben het al op zeer jonge leeftijd nodig om te leren ‘leren’. Ze ontwikkelen hun executieve functies pas wanneer ze onderwijs binnen hun zone van naaste ontwikkeling krijgen. En deze zone van naaste ontwikkeling ligt een stuk hoger dan die van hun klasgenoten, zelfs dan die van hun hoogbegaafde of sterk functionerende peers.

Hoewel we hier over “versnellen” spreken, gaat het eigenlijk meer over het ‘volgen van de natuurlijke ontwikkeling’ van UHB kinderen en het ‘voeden van hun eindeloze leerhonger’. Versnellen is voor UHB kleuters gewoon een basisbehoefte.

Tip voor de school:

  • Merkt u dat de UHB kleuter op uw school een zeer grote voorsprong heeft en dus nood aan een meervoudige versnelling? Neem contact op met het CLB en bespreek op welke manier dit kind eventueel toch kan genieten van de voordelen van een meervoudige versnelling. 

Vakversnelling

Het klinkt misschien gek om bij kleuters over “vakversnelling” te spreken. Toch willen we ook hier dit topic behandelen.

Kleuters die letters of woordjes herkennen of al met cijfers bezig zijn voor ze naar de kleuterschool gaan, zijn geen uitzondering. Sommigen onder hen leerden zichzelf zelfs al lezen of vinden sommen interessant. Anderen ontwikkelen hun taal- of rekentalent razendsnel tijdens hun kleuterperiode of hebben een extreem grote interesse in andere zaken: dinosaurussen, het heelal, geschiedenis van bijvoorbeeld de Romeinen of Egyptenaren, … 

Het is dan ook van belang dat dit wordt meegenomen in het individuele leertraject van de UHB kleuter. Een kind dat al kennis heeft van letters of cijfers, heeft een grote drang om zich hierin te verbeteren. Het kan zijn dat een versnelling voor het UHB kind geen optie is om uiteenlopende redenen. Maar zelfs wanneer dit kind in de kleuterklas onder leeftijdsgenootjes blijft, is het nodig hem uitdaging te geven binnen zijn talent of kunnen.

Al in de kleuterklas kan ingespeeld worden op de noden van dit kind. Via oefenboekjes, eenvoudige online oefenapps of rekenspelletjes, kan het kind ook in de kleuterklas aan het werk gezet worden, bijvoorbeeld op een moment dat de andere kleuters werkjes doen die het kind al lang onder de knie heeft (zie: compacten). Op die manier wordt voldaan aan de basisbehoefte van deze kleuter om te leren en zich te ontwikkelen. Het zal er voor zorgen dat het kind van in het begin ervaart dat leren op zijn persoonlijk niveau leuk is en z’n leerhonger bevredigd wordt.

Tip voor de leerkracht:

  • Geef het UHB kind in je kleuterklas eens wat moeilijke opdrachtjes binnen het domein waarin het al ‘goed’ is. Je zal versteld staan van de snelheid waarmee het zich nieuwe dingen eigen maakt en het leerplezier dat het hier uit haalt. Een UHB kind dat mag leren, is een gelukkiger kind.

Individuele leertrajecten

Individuele trajecten voor hoogbegaafde kinderen staan opgenomen in het “Decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften” (zie onder Artikel III.15)

In se heeft élk uitzonderlijk hoogbegaafd kind dat in onderwijs terecht komt, van dag 1 een individueel leertraject nodig. Ongeacht of het kind zich van in het begin onderscheidt op verstandelijk vlak. Zeker in kleuterscholen helpt een flexibele aanpak om in te spelen op de specifieke noden van een UHB kleuter.

Voor de opstart van zo’n traject is het belangrijk dat men niet wacht tot de dag dat de kleuter tekenen begint te tonen van verveling of onaangepast gedrag. Deze kinderen komen vanaf hun eerste dag als UHB naar school en het is dus van belang dat ze van in het begin worden herkend en op de juiste manier worden begeleid. Dit om aanpassing aan de standaard, onderpresteren en de vaak bijhorende psychologische problemen van deze kinderen te voorkomen.

Kleuterscholen hebben hier een belangrijke taak in het op gang brengen van een schoolcarrière waarin UHB kinderen écht kunnen leren op hun natuurlijke leerniveau. Het spreekt voor zich dat hiervoor kennis over uitzonderlijke hoogbegaafdheid een absolute noodzaak is.

Tip voor de leerkracht:

  • Zoek info of hulp bij de zorgkracht of het CLB voor het opstarten van zo’n traject voor de UHB kleuter in je klas.

Gebruik van Code P

Om een (leerplichtige) kleuter te laten genieten van bijvoorbeeld een extern dagtraject voor UHB kinderen, is een wettelijke afwezigheidsformule nodig. Via code P kunnen scholen de afwezigheid van UHB kinderen wettigen. Deze code kan door schooldirecties in autonomie toegepast worden ten gunste van de leerling. (Meer info: klik hier.)

Op deze manier wordt het mogelijk gemaakt om aan UHB kinderen die al een grote behoefte hebben aan leren of aan verstandelijke uitdaging, welke door de kleuterleerkracht of de school niet (volledig) kan opgevuld worden, deze uitdaging te bieden door bijvoorbeeld  buitenschoolse activiteiten (zoals een dagtraject bij een UHB coach) of zelfs via deeltijds huisonderwijs. Ook UHB kinderen die in de kleuterklas toch al vastlopen bij gebrek aan uitdaging en hierdoor psychologische klachten of probleemgedrag ontwikkelen, kunnen via code P bijvoorbeeld een tijdje thuis tot rust komen. In die periode kan dan een nieuw of aangepast individueel leertraject ontwikkeld worden of kunnen andere mogelijkheden bekeken worden.

Tip voor de school:

  • Staat je school wel open voor een buitenschools traject van dit kind met bijzondere noden? Volgens onze recente informatie (januari 2021) is er voor het Kabinet van Onderwijs géén reden om de code P voor (uitzonderlijk) hoogbegaafde kinderen niet te gebruiken. Zij moedigen buitenschoolse trajecten of onderwijs aan om tegemoet te komen aan de noden van UHB kinderen.

Wil u nog meer te weten komen over UHB kleuters?
Neem een kijkje bij onze artikels over UHB kleuters in het onderwijs!