Uitzonderlijk Hoogbegaafd Vlaanderen

Aanpak UHB kinderen op school

Om te voorkomen dat UHB kinderen vastlopen in de basisschool, zijn onderwijsaanpassingen noodzakelijk. Deze aanpassingen moeten afgestemd worden op het UHB kind. Er bestaat geen standaard aanpak voor uitzonderlijk begaafde kinderen, omdat de verschillen tussen deze kinderen onderling enorm groot zijn. Veel groter dan bij hoogbegaafde kinderen.

Op dit moment zijn er al tal van zaken die mogelijk zijn in een lagere school en die een grote invloed kunnen uitoefenen op het welbevinden én de natuurlijke ontwikkeling van hun capaciteiten en leerproces.

Maatregelen

We bespreken in dit hoofdstuk de maatregelen zoals die in ook het “Specifiek Diagnostisch Protocol bij cognitief sterk functioneren” van Prodia worden aangeraden. Deze maatregelen passen we aan aan de noden van UHB kinderen.

Prodia raadt 3 basismaatregelen aan: compacten, verrijken en peergroeponderwijs. “Als er sprake is van een grote didactische voorsprong en bovengenoemde maatregelen onvoldoende tegemoetkomen aan de onderwijsbehoeften van een leerling”, wordt een extra maatregel aangeraden, nl. versnellen.

Uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen hebben vanuit hun asynchrone ontwikkeling, hun natuurlijke verwerkingssnelheid en hun specifieke eigenschappen, behoefte aan een combinatie van al deze maatregelen; zowel compacten, verrijken, peergroeponderwijs als versnellen. Bovendien worden deze maatregelen best zo vroeg mogelijk toegepast om aanpassing en onderpresteren van het kind te voorkomen.

Voor een optimaal resultaat worden deze maatregelen ingepast in een individueel leertraject voor de UHB leerling, waardoor deze tijdens z’n ganse schoolcarrière de meest passende opleiding kan genieten. Maatregelen binnen de categorieën worden liefst zo breed mogelijk genomen, afhankelijk van de noden, talenten en interesses van het UHB kind. De maatregelen voor UHB kinderen op deze website, werden daarom aangevuld met relevante zaken als tutoring, relevante academische verrijking, vakversnelling, online cursussen, enz. …

Wil je graag weten welke maatregelen toepasbaar zijn voor UHB kinderen? Op zoek naar praktische tips voor jou als leerkracht of als school? Lees dan hier verder:

Compacten en vakvrijstelling

Prodia: “Compacten houdt in dat de leerkracht bekijkt welke leerstof de leerling beheerst en deze nog slechts beperkt of niet meer aanbiedt. Dit voorkomt het onnodig inoefenen en herhalen van reeds gekende leerstof. Dankzij compacten komt er bovendien ruimte vrij om bijkomende leerstof in de zone van naaste ontwikkeling aan te bieden en de leerling tot leren te brengen.”

Een manier om tijd vrij te maken voor uitdaging voor het UHB kind binnen een schoolse carrière, is door gebruik te maken van vakvrijstelling. Hierdoor komt er ruimte vrij voor: 

  • verrijking/verdieping
  • aparte projecten 
  • online cursussen 
  • vakversnelling voor het vak waarvoor al een vrijstelling behaald werd of een vak binnen het interessegebied
  • een buitenschools traject (zie ook code P)
  • voorbereiding van andere examens

In basisonderwijs kan via ‘compacten’ van leerstof een kind vrijgesteld worden voor een bepaald of meerdere vakken. 

Sommige scholen passen dit al toe via het pretoetsen van leerstof. Dit is echter maar 1 manier om vakvrijstelling toe te passen. In principe kunnen volledige vakken ‘gecompact’ worden op trimestriële of zelfs jaarbasis. Een UHB kind is voor vele vakken makkelijk in staat leerstof te verwerken van een gans trimester of zelfs jaar op zeer korte tijd. Men kan dus de eindtermen toepassen voor dit bepaalde kind als doel op korte termijn en op die manier op jaarbasis tijd vrijmaken voor dit kind om op z’n natuurlijke tempo  zich andere vakken eigen te maken. Niet schoolse vakken incluis.

Verrijking

Prodia: “Verrijking omvat het loslaten van een voorgestructureerd aanbod en vooraf gestructureerde doorgaande leerlijnen. Desalniettemin is het van belang om verrijkingstaken goed te plannen, monitoren, begeleiden en evalueren. Het structureel inplannen van verrijkingsonderwijs geeft immers een grotere kans op succes . Het doel van verrijking is de leerling aanmoedigen om meer te willen leren, weten, ontdekken, bedenken, uitvinden. Verrijking kan zowel verdieping als verbreding omvatten:

  • Verdieping is het verder uitdiepen van de leerstof die binnen het gemeenschappelijke curriculum valt. Verdiepingsstof zorgt ervoor dat cognitief sterke leerlingen een ander element van het vakgebied verkennen en onderzoeken dat ze nog niet ontwikkeld hebben.
  • Verbreding omvat daarentegen een uitbreiding van het gemeenschappelijke curriculum, bijvoorbeeld het leren van een vreemde taal of een cursus programmeren, als die niet in het lespakket zit.”

 Naast versnellen is verrijking een belangrijke optie. Rekening houdend met de cognitieve asynchrone ontwikkeling van UHB kinderen en hun extreme noden, is het in de eerste plaats relevante academische verrijking die het grootste effect heeft.

Relevante academische verrijking is het verstrekken van aangepaste leerstof, verdieping en/of uitbreiding die nauw aansluit bij het specifieke talent of interessegebied van de leerling in kwestie. Relevante academische verrijking volgt niet altijd het curriculum van de school of de einddoelen binnen onderwijs. Het is dus geen verdieping of verbreding van leerstof die ook in de klas gezien wordt.

Bij relevante verrijking staan de persoonlijk interesses en leerbehoeftes van de leerling centraal. Er wordt ingespeeld op z’n interesses, z’n bekwaamheden en z’n natuurlijke behoefte om binnen één bepaald of meerdere vakgebieden z’n kennis uit te breiden en cognitief te ontwikkelen. Relevante academische verrijking gaat bijna vanzelf samen met (vak)versnelling, omdat het voor een UHB leerling nefast is om – ook op vlak van verrijking – z’n natuurlijke leertempo niet te volgen. Per definitie houdt relevante verrijking altijd enige versnelling in en zal versnelling die juist toegepast wordt altijd een verrijkingscomponent hebben.

Relevante verrijking kan zowel in klasverband als buitenschools gebeuren. Optimaal vindt dit plaats in combinatie met andere opties: 

  • bovenop een versnelling
  • in combinatie met (tijdelijke of langdurige) thuisstudie via code P
  • door vakvrijstellingen
  • via tutoring
  • met behulp van online cursussen
  • …

Tutoring

Wanneer de UHB leerling behoefte heeft aan vakversnelling voor één of meerdere vakken, kan ook teruggegrepen worden naar ’tutoring’. In dat geval wordt een mentor of privéleraar gezocht binnen het vakgebied waarin de leerling wil versnellen (of, zoals al gezegd, zijn natuurlijke tempo wil volgen voor dat vak).

Op het eerste zicht lijkt het een tegenstelling dat een UHB kind een ’tutor’ zou nodig hebben. Want wanneer het kind al goed is in een bepaald vak, waarom heeft hij dan extra coaching nodig ? Nochtans heeft het voorzien van een ’tutor’ meerdere voordelen voor een UHB kind, en dat voor zijn ’totale onderwijs ervaring’. 

Tutoring geeft UHB kinderen de kans om:

  • persoonlijke leertrajecten te volgen
  • hun al aanwezige vaardigheden verder te ontwikkelen
  • nieuwe nuttige leervaardigheden te ontwikkelen
  • hun liefde voor een vak in kennis om te zetten
  • op hun eigen tempo te werken
  • lessen te volgen die specifiek zijn afgestemd op hun niveau van leren
  • hun volledige potentieel te ontplooien
  • een gevoel van voldoening te ervaren in leren
  • zelfstandig en actief lerend te worden
  • complexere onderwerpen buiten het klaslokaal te leren
  • studievaardigheden te ontwikkelen die ze in latere opleidingen nodig hebben

Een tutor kan gezocht worden in samenspraak tussen school en ouders en voor die vakken die binnen het talent- of interessegebied van het UHB kind liggen. 

Online cursussen

Uitdagend materiaal vinden voor UHB kinderen kan vaak een uitdaging zijn voor ouders of leerkrachten, zeker wanneer de kennis of de leernood van het kind al op een veel hoger niveau zit. Een goede manier om aan deze uitdaging te voldoen, zijn online cursussen.

Er bestaan tal van (gratis) online leertools die kinderen in het basisonderwijs op weg kunnen helpen bij het aanleren van een extra taal of die voor uitdaging binnen wetenschappelijke vakken of andere gebieden kunnen dienen.

Op eind basisschool niveau zijn MOOCs dan weer zeer nuttig. Een MOOC of ‘Massive Open Online Course’ is een online cursus met onbeperkte deelname en open toegang via het internet. MOOCs zijn gratis en worden aangeboden door top universiteiten als Oxford, Cambridge, MIT of Harvard en andere onderwijsinstellingen wereldwijd. Naast traditionele cursusmaterialen zoals filmpjes, lezingen, uitgewerkte vraagstukken en probleemstellingen, bieden veel MOOC’s ook interactieve gebruikersfora aan ter ondersteuning van ‘community interactie’ tussen studenten, professoren en onderwijsassistenten.

Via MOOCs kunnen leerlingen hun interesses onderzoeken, volgen of verbreden. MOOCs bieden een oneindig gamma aan vakken aan, zowel binnen als buiten schoolse gebieden en bestaan op verschillende moeilijkheidsniveaus. Het is voor de student mogelijk deze op flexibele momenten te volgen. Hierdoor ontwikkelt hij zelfdiscipline en doorzettingsvermogen. Kennis van het Engels is voor de meeste MOOCs wel een voorwaarde, maar is tegelijkertijd een extra uitdaging of stimulans voor het UHB kind.

Een MOOC of online cursus kan een goede aanvulling zijn voor het curriculum van een UHB student binnen zijn schoolse loopbaan of binnen huisonderwijs. 

Peergroeponderwijs

Prodia: “Peergroeponderwijs is iedere vorm van onderwijs waarin meerdere cognitief sterke leerlingen voor een bepaalde periode bij elkaar zitten en verrijkende leerstof aangeboden krijgen. Dit kan variëren van een binnenschoolse verrijkingsgroep van een of twee uur per week, een buitenschoolse verrijkingsgroep van een halve tot hele dag per week tot voltijds verrijkingsonderwijs.”

Wanneer mogelijk, is deze vorm van onderwijs uiterst interessant voor een UHB kind. Om zich goed te ontwikkelen, is het nodig dat een UHB kind zich van jongs af kan spiegelen aan ontwikkelingsgelijken of peers: dit zijn kinderen met hetzelfde ontwikkelingsproces, dezelfde intelligentie of verstandelijke voorsprong of dezelfde (schoolse) interesses en capaciteiten. Dit helpt het kind te beseffen dat hij goed is zoals hij is en helpt hem een goed zelfbeeld te ontwikkelen. 

Er bestaan tal van mogelijkheden op vlak van peergroeponderwijs:

  • kangoeroeklassen en aanverwanten
  • klasoverschrijdende activiteiten
  • buitenschoolse kangoeroeklassen
  • buitenschoolse dagtrajecten voor UHB kinderen

Versnellen

Prodia: “Als er sprake is van een grote didactische voorsprong en bovengenoemde maatregelen onvoldoende tegemoetkomen aan de onderwijsbehoeften van een leerling, is versnellen het overwegen waard. Versnellen kan verschillende vormen aannemen:

  • vervroegd instromen in een volgend onderwijsniveau, mits voldaan is aan de wettelijke toelatingsvoorwaarden
  • overslaan van een leerjaar 
  • doorlopen van meerdere leerjaren in een schooljaar
  • versnellen voor een bepaald vak” 

Versnellen binnen het onderwijs is een optie om aan de asynchrone cognitieve ontwikkeling van UHB kinderen tegemoet te komen. Net zoals bij hoogbegaafde kinderen wordt een volledige jaarversnelling vaak gebruikt om in te spelen op hun leerhonger en hun hoger leertempo.

Bij UHB kinderen is een nog radicalere manier van versnellen vaak nodig. Twee of zelfs méér keer versnellen in combinatie met verrijken/verdiepen/verbreden kàn een goede optie zijn om verveling te voorkomen, uitdaging te bieden en hun natuurlijk verwerkingstempo te volgen.

De term “versnellen” is in verband met uitzonderlijke begaafdheid eigenlijk een ‘contradictio in terminis’. Het gaat in se niet over versnellen, maar over het volgen van de natuurlijke ontwikkeling van een UHB kind en het voeden van hun eindeloze leerhonger. Versnellen is voor UHB leerlingen eigenlijk een fundamentele behoefte.

Wetenschappelijk onderzoek naar de noden van UHB kinderen, toont aan dat kinderen die 2 of meer jaren versnellen, daar later de vruchten van plukken, zowel op vlak van schoolcarrière als later naar persoonlijke, sociale en arbeidsomstandigheden toe. Wil je meer weten over dit onderzoek? Lees dan hier verder. 

Versnellen kan echter alleen werken mits een goede langetermijnplanning. Bovenop een versnelling moeten dus nog altijd andere opties bekeken worden zoals verrijking, extra vakversnelling enzovoort. Een versnelling alléén is meestal niet voldoende voor een UHB leerling en kan het probleem enkel tijdelijk verschuiven.

Meer info over wettelijke voorwaarden voor versnellen vindt u bij de info over lager onderwijs onder ons hoofdstuk Wetgeving. 

Prodia: “Als er sprake is van een grote didactische voorsprong en bovengenoemde maatregelen onvoldoende tegemoetkomen aan de onderwijsbehoeften van een leerling, is versnellen het overwegen waard. Versnellen kan verschillende vormen aannemen:

  • vervroegd instromen in een volgend onderwijsniveau, mits voldaan is aan de wettelijke toelatingsvoorwaarden
  • overslaan van een leerjaar 
  • doorlopen van meerdere leerjaren in een schooljaar
  • versnellen voor een bepaald vak” 

 Versnellen binnen het onderwijs is een optie om aan de asynchrone cognitieve ontwikkeling van UHB kinderen tegemoet te komen. Net zoals bij hoogbegaafde kinderen wordt een volledige jaarversnelling vaak gebruikt om in te spelen op hun leerhonger en hun hoger leertempo.

Bij UHB kinderen is een nog radicalere manier van versnellen vaak nodig. Twee of zelfs méér keer versnellen in combinatie met verrijken/verdiepen/verbreden kàn een goede optie zijn om verveling te voorkomen, uitdaging te bieden en hun natuurlijk verwerkingstempo te volgen.

De term “versnellen” is in verband met uitzonderlijke begaafdheid eigenlijk een ‘contradictio in terminis’. Het gaat in se niet over versnellen, maar over het volgen van de natuurlijke ontwikkeling van een UHB kind en het voeden van hun eindeloze leerhonger. Versnellen is voor UHB leerlingen eigenlijk een fundamentele behoefte.

Wetenschappelijk onderzoek naar de noden van UHB kinderen, toont aan dat kinderen die 2 of meer jaren versnellen, daar later de vruchten van plukken, zowel op vlak van schoolcarrière als later naar persoonlijke, sociale en arbeidsomstandigheden toe. Wil je meer weten over dit onderzoek? Lees dan hier verder. 

Versnellen kan echter alleen werken mits een goede langetermijnplanning. Bovenop een versnelling moeten dus nog altijd andere opties bekeken worden zoals verrijking, extra vakversnelling enzovoort. Een versnelling alléén is meestal niet voldoende voor een UHB leerling en kan het probleem enkel tijdelijk verschuiven.

Meer info over wettelijke voorwaarden voor versnellen vindt u bij de info over lager onderwijs onder ons hoofdstuk Wetgeving. 

Vakversnelling

We spreken over vakversnelling, wanneer een kind de mogelijkheid wordt geboden om versneld de leerstof van een bepaald vak te doorlopen. Dit kan gebeuren al dan niet door een (tijdelijke) plaatsing in een hogere klas voor dat bepaalde vak. Dit stelt uiteraard bepaalde logistieke uitdagingen.

Vakversnelling is een goed alternatief wanneer een volledige versnelling niet mogelijk is, of zelfs al (herhaaldelijk) gebeurd is.

UHB kinderen hebben vaak nood aan versnelling van leerstof binnen één of meerdere schoolvakken. Zelfs als ze voor andere vakken mindere resultaten neerzetten, blijft de drang om voor bepaalde vakken die hen echt liggen, te versnellen. Ingaan op deze versnelling is eigenlijk gewoon hun natuurlijke leertempo volgen. En een vanzelfsprekend gevolg van hun asynchrone ontwikkeling.

Voorwaarde is wel dat ook deze vakversnelling gebeurt tegen het natuurlijke tempo van de leerling en niet beperkt wordt tot bijvoorbeeld enkel de leerstof van één leerjaar hoger. Vakversnelling voor UHB kinderen kan extreme vormen aannemen, wanneer de leerling een academische voorsprong opbouwt van ettelijke jaren. Voor een uitzonderlijk hoogbegaafd kind is dit echter heel normaal en passend bij zijn cognitieve noden.

Voordeel van vakversnelling is echter dat de leerling niet afhaakt voor dat vak uit opperste verveling, maar integendeel uitgedaagd blijft, kan excelleren en voldoening voelt in zijn leerproces. Men mag er van uitgaan dat dit voor een UHB leerling het verschil ken betekenen tussen een academische loopbaan of een schoolse drop-out.

Individuele leertrajecten

Deze maatregel voor hoogbegaafde kinderen staat te lezen in het “Decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften”.

Hoewel een individueel leertraject nog vrij beperkt is in mogelijkheden en afhankelijk van de toestemming van de klassenraad, kunnen deze flexibele individuele leertrajecten toch tal van mogelijkheden bieden voor UHB kinderen. Mits enige flexibiliteit van scholen en directies. Hierdoor kunnen UHB kinderen een schoolse loopbaan afleggen die veel meer afgestemd is op hun talenten en cognitieve noden.

Binnen een individueel leertraject kunnen verschillende aanpassingen voor het specifieke kind opgenomen worden zoals versnelling, vakversnelling, tutoring, buitenschoolse opleiding via code P, deeltijds huisonderwijs en veel meer. We bespreken deze hieronder individueel.

Flexibiliteit binnen zo’n traject is uiterst belangrijk. Een uitzonderlijk hoogbegaafd kind past van nature niet in een klassiek schoolsysteem. Om dit kind toch de voordelen van schools onderwijs te gunnen, kunnen alleen via flexibele aanpassingen de beste resultaten bekomen worden. Hierdoor kan het UHB kind alleen maar groeien én er een meest passende leerproces door ontwikkelen.

Meer info over deze individuele leertrajecten voor (uitzonderlijk) hoogbegaafden vindt u onder ons hoofdstuk Wetgeving.

Gebruik van Code P

Scholen en directies kunnen gebruik maken van de afwezigheidscode P om UHB kinderen buitenschoolse activiteiten te laten volgen :

  • een buitenschoolse extra opleiding
  • een dagtraject voor (uitzonderlijk) hoogbegaafden
  • één of meerdere cursussen of opleidingen, …
  • deeltijds huisonderwijs
  • …

Ook UHB kinderen die vastlopen in het reguliere onderwijs, kunnen via code P bijvoorbeeld tijd ter beschikking krijgen om tot rust te komen en ondertussen andere opties te bekijken.

Deze code kan door schooldirecties in autonomie toegepast worden ten gunste van de leerling. Er is geen wettelijke beperking voorzien voor het gebruik van code P.

Meer info over het wettelijk kader rond code P, vindt u onder ons hoofdstuk Wetgeving.

Conclusie

Alle bovenstaande alternatieven zijn wettelijk bestaande onderwijsmogelijkheden met aandacht voor de asynchrone ontwikkeling van UHB kinderen. De speciale noden van deze kinderen indachtig, is het belangrijk dat er individueel naar het kind wordt gekeken en alle mogelijke aanpassingen in een “en en” verhaal worden gepast. De maatregelen zoals die door Prodia worden voorgesteld, bieden een mooi kader waarbinnen gestart kan worden, maar schieten tekort voor UHB leerlingen wanneer ze enkelzijdig of pas na problemen bij het kind, worden toegepast.

Binnen een individueel traject kunnen zowel vakversnelling, code P voor buitenschoolse trajecten, online cursussen, compacting en vakvrijstellingen of zelfs deeltijds huisonderricht opgenomen worden. Om deze trajecten zo efficiënt en gunstig mogelijk te laten verlopen voor het kind, is samenwerking met ouders en eventuele (U)HB specialisten een must.

Lees u in over deze mogelijkheden via de info onder ons hoofdstuk Wetgeving.

Wil u nog meer te weten komen over UHB kinderen?
Neem een kijkje bij onze artikels over UHB kinderen in het onderwijs!