Uitzonderlijk Hoogbegaafd Vlaanderen

Noden UHB kleuters

Uitzonderlijk hoogbegaafde kleuters doorlopen een heel andere ontwikkeling dan hun leeftijdsgenootjes. Hierdoor ontwikkelen zij ook andere noden op verstandelijk, sociaal én emotioneel vlak. We zetten een aantal van deze noden hier op een rijtje en voorzien de nodige tips om hier als school, kleuterjuf of -meester  mee om te gaan:

Herkenning op jonge leeftijd

Jonge UHB kleuters komen met grote verwachtingen naar school. Sommigen onder hen leerden zichzelf al lezen voor de leeftijd van 2,5 en hopen nog véél meer te leren “op school”. Groot is dan ook hun verbazing wanneer ze in het peuterklasje terecht komen tussen leeftijdsgenootjes die nog niet tot 3 kunnen tellen of de namen van de verschillende kleuren nog niet kennen. Het UHB kind beseft al snel dat het hier niet op z’n plaats zit, maar legt de ‘schuld’ hiervoor bij zichzelf en gaat al snel tot het uiterste om zich aan te passen aan z’n omgeving. Zo weigert het bijvoorbeeld nog één zin te lezen, gaat het opnieuw krassen i.p.v. kleuren en gebruikt het terug peutertaal, ook al kent het ondertussen al lang volzinnen en volwassen woorden.

Vaak gebeurt deze aanpassing al de eerste week van z’n bezoek aan school en is die eerste periode in het onthaal- of kleuterklasje de start van jarenlang aanpassen en onderpresteren. 

Om te voorkomen dat dit kind zich aanpast en z’n kennis, z’n talenten en z’n leerhonger (definitief) opbergt, is het uiterst belangrijk dat peuters/jonge kleuters zo vroeg mogelijk als uitzonderlijk begaafd herkend worden door kleuter- en zorgkrachten. Kennis over de kenmerken van UHB kleuters is hiervoor nodig. 

Tips voor de leerkracht:

  • Observeer de kleuter de eerste dagen heel goed. Wanneer hij de eerste dagen zaken vertelt of woorden gebruikt die je het gevoel geven dat dit kind “anders ” is dan z’n leeftijdsgenootjes, bevestig het kind dan. Vermijd uitspraken als “dat moet jij nog niet kennen, hoor” of “lezen doen we hier in de klas nog niet, daar moet je nog even mee wachten”.
     
  • Luister naar de ouders: wat kan het kind al in de thuisomgeving? Leerde het zichzelf lezen? Goochelt het met namen van kleuren (lila en indigo inclusief) of kent het alle namen van dinosaurussen? Kleurt het met echte potloden zo goed als tussen de lijntjes en maakt het gebruik van verschillende kleuren? Puzzelt het thuis al met ‘grote’ puzzels voor een leeftijd ver boven de zijne? Gebruikt het woorden die niet typisch zijn voor z’n leeftijd?
     
  • Trek niet te snel de conclusie dat deze ouders pochen over hun kind of zelfs zaken verzinnen. Vele ouders van UHB peuters (zeker als het hun eerste kind is) beseffen niet dat wat hun kind kan of kent, ver boven de standaard zit. Zit rustig met de ouders samen en maak een lijstje van wat het kind al kan of doet.
     
  • Sta open voor het feit dat dit kind écht anders is. Uitzonderlijk hoogbegaafd is zo anders dan hoogbegaafd en dus compléét anders dan de andere kinderen in je klas. 
     
  • Wanneer ouders met de mededeling komen dat hun kind in de kleuterklas “achteruit gaat in z’n ontwikkeling”, neem dit dan au-sérieux. Dit is géén persoonlijke aanval op jou of jouw capaciteiten als kleuterleerkracht, maar heeft louter met de ontwikkeling van dit speciale kind te maken. In dit geval past deze kleuter zich zo sterk aan aan z’n omgeving en z’n klasgenootjes, dat hij begint te presteren op een lager niveau dan hij al had. Dit kind moet gezien worden en uitdaging op maat is dringend nodig!

Aandacht voor hun asynchrone ontwikkeling

Een UHB kind ontwikkelt zich niet op het tempo van z’n leeftijdsgenootjes. Terwijl kinderen van zijn leeftijd ‘ongeveer’ dezelfde mijlpalen halen op verschillende ontwikkelingsgebieden, dan gaat dit bij een UHB kind op een héél ander ritme en tegen een compleet andere snelheid. De meeste UHB kleuters ontwikkelen zich op verstandelijk vlak véél sneller dan op emotioneel of sociaal of zelfs op fysiek vlak. Zelfs onderling, tussen hun verschillende ontwikkelings vlakken, kunnen er ontzettend grote verschillen groeien.

UHB kleuters lijken soms een achterstand te hebben bij praktische of motorische zaken. Soms hebben ze er moeite mee om hun schoentjes of jasje aan te trekken of hun verfborstel juist vast te nemen. Vaak zijn ze op sociaal vlak eerder teruggetrokken, spelen ze graag alleen en houden ze afstand van hun klasgenootjes. Dat terwijl ze tegelijkertijd al filosofische vragen kunnen stellen over de dood of je met een betweterig stemmetje de namen van de planeten benoemen of de stand van de maan verklaren.

Voor een UHB kleuter is dit heel normaal. Zijn ontwikkeling gaat in grote sprongen en soms lijkt de afstand tussen zijn verstandelijk kunnen en z’n fysieke ontwikkeling extreem groot te worden. Dit heet een asynchrone ontwikkeling. Het is één van de belangrijkste kenmerken van een UHB kind.

Voor een UHB kind is deze asynchrone ontwikkeling “normaal”. Het kind behaalt sommige mijlpalen pas op veel later moment dan z’n leeftijdsgenootjes. Zo leren sommige UHB kinderen pas tegen 10-jarige leeftijd veters strikken of laten ze gedrag zien op emotioneel vlak dat door leerkrachten als “achter” wordt gezien. 

Door hun snelle verstandelijke ontwikkeling, ervaren ze soms meer problemen op sociaal of emotioneel vlak. Dit wil echter niet zeggen dat ze effectief achterlopen op die vlakken. Ze ervaren soms al gevoelens die kinderen van hun leeftijd normaal gezien niet hebben of zijn met zaken bezig in hun hoofdje, die ze op vlak van emoties nog niet helemaal kunnen verwerken. 

Het is uiterst belangrijk dat deze asynchrone ontwikkeling bij een UHB kind wordt gezien en vooral: erkend. Een UHB kind kiést er niet voor om asynchroon te ontwikkelen. Het kind verstandelijke uitdaging onthouden omdat het bijvoorbeeld op sociaal of emotioneel vlak nog niet voldoende ontwikkeld is, mag geen optie zijn. Het is zelfs schadelijk voor het kind. 

Tips voor de leerkracht:

  • Hamer niet op een gelijke ontwikkeling van het kind op àlle vlakken: dat kan bij een UHB kind gewoonweg niet. Het kind zal zich gefrustreerd voelen en waarschijnlijk z’n verstandelijke ontwikkeling gaan verbergen. Laat het kind weten dat je begrijpt dat het een beetje ‘sneller’ is of dat het oké is om andere zaken leuk te vinden dan klasgenootjes. Op die manier voelt het kind zich erkend en hoeft het zich niet aan te passen naar een lager verstandelijk niveau.
     
  • Neem de tijd om de kleuter te observeren. Kijk naar wat hij nodig heeft op verstandelijk vlak en hou hem daar niet in tegen. De kleuter heeft uitdaging nodig, ook al kan hij fysiek een aantal zaken nog niet die zijn klasgenootjes wél kunnen.
     
  • Sommige kleuters hebben zich bepaalde zaken al aangeleerd op een andere manier dan ze op school worden aangeboden. Merk je dat het kind z’n jas al aandoet zoals een volwassene dat doet, push hem dan niet om de volgorde te volgen die je uitlegt wanneer je z’n klasgenootjes leert hun jasje aan te trekken. Prijs de kleuter omdat hij het al alleen kan.
     
  • Bevestig de UHB kleuter in z’n kunnen. Kent hij de namen van alle planeten in het zonnestelsel? Vertel hem hoe leuk je het vindt om dat te horen. Toon interesse in de zaken die hij kent of leuk vindt. Stel vragen of spoor hem aan om meer te vertellen…
     
  • Rem de kleuter niet af in z’n ontwikkeling, enkel omdat hij op bepaalde vlakken sneller gaat dan hij zou ‘moeten’ volgens de boekjes. Een UHB kleuter die al kan lezen lang voor z’n eerste dag op school, wil vanuit zijn leerhonger méér lezen. Geef hem boekjes op zijn niveau, ook al staat dit nog lang niet op het programma. Blijkt de kleuter al te kunnen tellen tot 20? Laat hem oefeningetjes maken tot 30 of 50. De UHB kleuter is leergierig en wil zich ontwikkelen. Legt de kleuter al puzzels met 30 stukken? Dwing hem niet de puzzels met 6 stukjes opnieuw en opnieuw te maken, maar haal een puzzel van 50 stukken uit een hoger kleuterklasje…
     
  • Let op je taalgebruik. UHB kleuters zijn heel gevoelig aan wat je als leerkracht zegt. Voor sommige UHB kleuters is één negatieve reactie van de juf of meester al voldoende om voor de rest van het schooljaar geen woord meer te (durven) zeggen. Praat op een volwassen manier tegen de kleuter. Zo leert hij dat hij meetelt en mag zijn zoals hij is. Ook al is dat dan een beetje ‘anders’ dan z’n klasgenootjes.
     

Uitdaging op maat

Ook UHB kleuters hebben al uitdaging nodig. Uitdaging op hun niveau. Zelfs al in het peuterklasje of eerste kleuterklasje. Een 4-jarige kleuter die al de tafels van vermenigvuldiging kent, hou je niet bezig met een basis rekenspelletje of een liedje om de cijfers te leren kennen. Een kleuter die al puzzels van 50 stukken legt, vindt geen uitdaging in puzzels van 20 stukjes. UHB peuters en kleuters willen leren. En dat kunnen ze alleen wanneer hen zaken worden aangeboden die ze nog niet kennen of kunnen. Het is daarom belangrijk te bekijken op welk niveau de kleuter zich bevindt. En nog belangrijker: hem uitdaging te geven die nog nét een trapje hoger ligt. Gebeurt dat niet, dan blijft het kind hangen in een fase van herhaling en verveling, wat uiterst negatief is voor z’n zelfvertrouwen en z’n natuurlijke ontwikkeling afremt.

Tips voor de leerkracht:

  • Bekijk samen met de zorgkracht of je als leerkracht het nodige in huis hebt om deze kleuter de juiste uitdaging te geven. Haal materiaal uit een hoger kleuterklasje of uit het 1ste leerjaar. Bespreek met de leerkrachten uit een hogere klas wat er voor dit kind mogelijk is.
     
  • Leg de lat hoog. Echt hoog. Een uitzonderlijk hoogbegaafd kind is niet “gewoon hoogbegaafd”. UHB kinderen die hun natuurlijk leertempo mogen volgen, schieten soms als een raket omhoog. Het UHB kind dat zichzelf leerde lezen en op ‘AVI start’ niveau in je klasje begint, kan op enkele weken 4 of zelfs 8 niveaus hoger klimmen. Een kleuter die interesse heeft in cijfers, leert zichzelf tegen recordtijd rekenen over de brug, ook al legt niemand hem dat systeem uit. Je zal verbaasd staan hoe snel dit kind evolueert…
     
  • Neem de tijd om op regelmatige momenten te evalueren of dit kind weer niet méér uitdaging nodig heeft. Een UHB kind slorpt kennis en informatie zoals een gewoon kind snoepjes eet. Materiaal dat vandaag nog voldoende uitdaging biedt, kan volgende week alweer achterhaald en saai zijn. 
     
  • Bekijk of uitdaging binnen de klas wel mogelijk is. Misschien is een versnelling wel interessanter voor dit kind. Zeker voor kinderen die al lezen of rekenen, is het uiterst moeilijk uitdaging op maat te vinden in een 1ste kleuterklasje.
     
  • Sta open voor (meervoudige) versnelling. Een kind dat nood heeft aan leren en rekenen nog 2 of 3 jaar tegenhouden in z’n verstandelijke noden, is geen optie. Dit kan het kind net heel erge psychologische schade toebrengen en z’n leerhonger wegnemen voor de rest van z’n leven. Net als alle kinderen, hebben UHB kinderen recht op het volgen van hun natuurlijke cognitieve ontwikkeling. Ook al ligt die natuurlijke ontwikkeling veel hoger dan bij andere kinderen…
     
  • Een apart leertraject is nodig voor élke UHB kleuter, vanaf dag 1. Elke UHB kleuter is anders en heeft z’n eigen noden op verschillende gebieden. Eén aanpak is dus nooit effectief. Bekijk wat dit bepaalde kind nodig heeft, wat het al kan en kent en welke z’n talenten zijn. Dit laatste is bij een UHB peuter vaak al héél zichtbaar.
     
  • Roep professionele hulp in. Een UHB kind heeft specifieke noden, die je niet zomaar kan invullen of zelfs maar kan inschatten. Het is geen schande om toe te geven dat je niet precies weet hoe dit kind aan te pakken. Bespreek dit met de zorgkracht of directie of een lid van het CLB met kennis van (uitzonderlijke) hoogbegaafdheid. 


 
Erkenning van hun talenten en noden

Ook al lijken UHB kleuters soms heel erg eigenwijs of doen ze een beetje uit de hoogte wanneer ze je zaken komen vertellen die recht uit een wetenschappelijk magazine lijken te komen, deze kinderen hebben net als hun leeftijdsgenootjes een grote behoefte aan bevestiging. Misschien zelfs nog een tikkeltje méér. De UHB kleuter kan namelijk zeer fijn aanvoelen dat hij anders is dan z’n klasgenootjes en wordt daar makkelijk onzeker door. Uitzonderlijk hoogbegaafden zijn van nature ook erg gevoelig. Dit maakt dat ze niet alleen meer nadenken dan anderen, maar zich ook meer zorgen maken dan het gemiddelde kind. Omdat ze op verstandelijk vlak een extreem grote voorsprong hebben, zijn ze ook vaak al bezig met zaken in hun hoofd die ze emotioneel nog niet goed kunnen verwerken. Hierdoor raken ze soms verward, angstig, verdrietig of overwelmd. Het is belangrijk dat je als leerkracht daar oog voor hebt. 

Ook wanneer de kleuter al ‘gesprongen’ is en dus tussen oudere klasgenoten zit, is erkenning van zijn manier van ‘zijn’ heel erg belangrijk. Het UHB kind kan zich op dat moment wel beter op z’n plek voelen op verstandelijk niveau, hij blijft maar zo oud als hij is. Extra begeleiding en zorg voor dit kind is op dat moment echt geen onnodige luxe.  

Tips voor de leerkracht:
  • Hou er rekening mee dat je kleine leerling misschien wel veel ouder lijkt dan hij is, maar tegelijkertijd ook nog beperkt wordt door z’n leeftijd. Zo kan de kleuter misschien al mee op het niveau van een eerste leerjaar als het over rekenen of lezen gaat, maar kan hij tegelijkertijd nog moeilijkheden ondervinden om z’n pen goed vast te nemen of z’n veters te strikken.
     
  • Besef dat een UHB kind er niet voor kiest om op verstandelijk vlak zo snel te evolueren. Spreek het kind aan op z’n verschillende leeftijden. Praat op een volwassen manier met hem, maar erken dat hij op sociaal vlak misschien wat trager evolueert of fysiek een aantal zaken nog niet kan die z’n klasgenootjes wél kunnen. Laat horen dat je dit oké vindt, stel hem gerust.
     
  • Prijs het UHB kind op dezelfde manier zoals je de andere leerlingen prijst. Dit kind zet wel andere prestaties neer, maar voélt zich hierdoor niet beter of slimmer. Het is belangrijk dat hij net zo behandeld wordt als z’n klasgenootjes en deel kan uitmaken van de ganse groep.
     
  • Sommige UHB kleuters hebben meer behoefte aan begeleiding op de achtergrond. Door hun introverte aard voelen ze zich niet altijd op hun gemak in het bijzijn van de leerkracht. Doe een stapje terug wanneer je merkt dat het kind last heeft van je nabijheid en kijk toe van op afstand. Sommige UHB kinderen vinden het zelfs moeilijk om geprezen te worden. Ze hebben meer aan een goedkeurend knikje dan aan een uitbundig applaus. Hou rekening met de aard van het kind. 

Flexibiliteit in het zoeken naar gepaste oplossingen

Een UHB kind in je klas hebben, is niet vanzelfsprekend. Deze kinderen mogen echt heel anders genoemd worden dan hun leeftijdsgenootjes. Omdat er in Vlaanderen niet zo heel veel uitzonderlijk hoogbegaafden rondlopen (maar 0.1% van de bevolking is UHB) is de kans heel reëel dat dit je eerste of misschien wel énigste UHB leerling ooit is. Er zijn geen kant-en-klare oplossingen. Een UHB kind is zo ‘uitzonderlijk’ dat het een oplossing op maat nodig heeft.

Ga als leerkracht – maar ook als school – zo flexibel mogelijk om met dit gegeven. Maak uitzonderingen voor dit kind. Probeer het niet in een standaard mal te steken: het past daar niet. Wees je er als kleuterleerkracht van bewust dat jouw invloed op dit kind extreem groot is. Wanneer UHB kinderen tijdens de eerste weken op school de conclusie trekken dat ze daar “niet passen”, zullen ze zich aanpassen aan wat standaard van hen gevraagd wordt. Ook kinderen die verplicht worden te presteren op een niveau dat ver onder het niveau ligt van wat ze al kunnen en kennen, leggen daar vaak al de basis van een mogelijks problematische schoolcarrière.

Wanneer je als leerkracht echter bereid bent om dit kind te geven wat het op verstandelijk vlak nodig heeft, leert het dat het mag zijn wie het is, leert het als kleuter al hoe fijn het is om te leren en leert hij vertrouwen op z’n eigen manier van zijn en op z’n natuurlijke leersnelheid.

Jij als kleuterleerkracht hebt z’n toekomst in handen. Hoe flexibeler je omgaat met dit begaafde kind, hoe meer kans het heeft om later een evenwichtige, leergierige en begaafde volwassene te zijn. Je kleuter zal later met veel plezier terugkijken en zich de leerkracht herinneren die hem accepteerde voor wie hij was.
 

Tips voor de leerkracht:

  • Laat je verwachtingen van wat een kind ‘mag’ en ‘moet’ kunnen of kennen los. Vermits UHB kinderen zich asynchroon en dus écht helemaal anders ontwikkelen dan leeftijdsgenootjes, zal een UHB kleuter nooit voldoen aan standaard verwachtingen. Kijk naar het kind individueel en zie z’n talenten, z’n groeimogelijkheden …
     
  • Zoek steeds naar nieuwe oplossingen. Een bepaalde aanpak kan bij een kind voor korte of langere periode goed werken. Echter, omdat het kind zo asynchroon ontwikkelt, kunnen ook nieuwe noden naar boven komen die oorspronkelijk niet te zien waren. Sta dus regelmatig stil om te zien of oplossingen nog wel effect hebben en wees bereid aanpassingen te doen.

Conclusie

De noden van UHB kleuters vereisen kennis en flexibiliteit. Toch zijn er een aantal zaken die op school al kunnen toegepast worden ten behoeve van deze kinderen.

Lees in “Aanpak van UHB kleuters” hoe u als school of leerkracht kan investeren in de cognitieve behoeftes van deze kinderen…